پایان کار انتشارات شمس تبریز
حمیدرضا مظفری
یادت به خیر مجید آقای شمس ( آقا مجید اروانی)
اینجا را آهسته خراب کنید! کلنگ را بر در و دیوارش آهسته فرود آورید! وقتی کاشی‌های کهنه و قدیمی‌کف مغازه را می‌کَنید لطفا مواظب باشید و کمی‌با ملایمت تیشه بر ریشه‌اش بکوبید!…. خاطرات فراوان یک نسل از اهالی علم و ادب و هنر و فرهنگ تبریز و آذربایجان و این مملکت در این در چند متر مربع مساحت به ودیعه گذاشته شده است!
اینجا بوی «صمد بهرنگی» را می‌دهد و بوی خوش «افسانه‌های آذربایجان» را و «بهروز دهقانی» را. اینجا میعادگاه «غلامحسین ساعدی» بوده است؛ قامت بلند «مفتون» امینی عزیز ما در حالی که کتابهای تازه منتشر شده را ورق می‌زند هنوز در پشت پیشخوان از یاد نرفته است. اینجا یاد «دکتر علی اکبر ترابی» نازنین را زنده می‌کند. اینجا پناهگاه «اولدوز» است و زادگاه «کوراوغلو و کچل حمزه»… در اینجاست که نسل ما مزه شیرین «یک هلو و هزار هلو» را چشیده است و از همینجا به «کند و کاو مسایل تربیتی ایران» برخواسته است…
وقتی با دلی شکسته و چشمانی نمناک از جلوی این محل می‌گذرم و نگاهی به داخلش می‌ندازم در انتهای مکانی که اکنون چیزی از آن معلوم نیست پشت میزی که رویش پر از کتاب و دفتر و قلم و یادداشت است قیافه شکسته، اما مهربان مجیدآقا را می‌بینم که مثل همیشه با صورتی خندان و صمیمی‌چشم در چشمم دوخته و از روی صندلی اش نیم خیز می‌شود و جواب سلامم را می‌دهد… بغض راه گلویم را می‌بندند…
***
کتابفروشی و انتشارات شمس در سال ۱۳۴۰ در بازار شیشه‌گرخانه تبریز توسط آقای مجید اروانی تاسیس و تا سال ۴۳ در همان مکان قرار داشت و در آن سال به محل فعلی، خیابان امام، سه راه طالقانی منتقل و به مدت ۴۵ سال تا سال ۱۳۸۸ در آن محل به فعالیت پرداخت.از سال ۸۸ تا ۱۳۹۳ انتشارات نیمه فعال بود و به دنبال درگذشت آقا مجید اروانی بطور کامل تعطیل شد. اکنون از چند روز پیش مکان کتابفروشی شمس در حال تخریب و تعمیر است.
فهرست کتابهای منتشر شده انتشارات شمس تبریز که توسط آقای دکتر برادران شکوهی جمع آوری شده است:
۱-محمود، اکبر؛ نورانی، مهدی، «رازها»، نظم و نثر، تبریز، ۱۳۴۲٫
۲- بهرنگی، صمد، «پاره پاره»، دوغرولدان (ص، قارانقوش)، آذربایجان دیلینده اولان شعرلردن بیر نمونه، بایاتی لارینان بئله، چ ۱، تیر ماه ۱۳۴۲، چ دوم بهار ۱۳۵۹، ۲۰۹ ص، ۱۰۰ ریال.
۳- مقدم، علی (دکتر)، حقایقی درباره سرطان، مقدمه و ترجمه، شمس با همکاری فرانکلین، ۱۳۴۳٫
۴- مصری، محمد، خودآموز انشاء و برنامه‌نگاری، تبریز،۱۳۴۳
۵- پت‌مک‌گردی، سیگار و تندرستی، ترجمه‌ی دکتر عبدالامیر سلیم، به انضمام سیگار یا انتحار تدریجی، دکتر علی مقدم،
۶- جرسلید، آرتور، شناخت خویشتن، ترجمه‌ی محمدنقی براهنی و غلامحسین ساعدی، تبریز، شمس… فرانکلین، ۱۳۴۳٫
۷- دهقانی، بهروز و صمد بهرنگی، «افسانه‌های آذربایجان»، ج ۱، چاپ خورشید، طرح روی جلد از: مرتضی ممیز، ۱۴۳ ص، ۳۰ ریال، اردیبهشت ماه ۱۳۴۴٫
۸- فرزانه، م. ع (محمدعلی)، «بایاتیلار»، چ ۱، ۱۳۴۴٫
۹- بهرنگی، صمد، کندوکاو در مسائل تربیتی ایران، چ ۲، ۱۳۴۴٫
۱۰- اسفندیاری، علی (نیما یوشیج)، «ماخ اولا»، ۱۳۴۴٫
۱۱- امینی، یدالله (مفتون)، «کولاک»، چاپخانه‌ی محمدیه،۴۴
۱۲- فرزانه، م. ع (محمدعلی)، «مبانی دستورزبان آذربایجان، اصوات و کلمات»، ۱۳۴۴٫
۱۳- دهقانی، بهروز، بهرنگی، صمد، «متل‌ها و چیستان»ها [قوشماجالار، تاپماجالار]، چ ۱، علمیه، ۸۷ ص، ۲۵ ریال، بهار۴۵
۱۴- بهرنگی، صمد، «افسانه‌های محبت، قوچ‌علی و دختر پادشاه»، چ ۴، تبریز، ۱۳۴۸٫
۱۵- بهرنگی، صمد، «اولدوز و عرسک سخنگو»، تبریز، ۱۳۴۸٫
۱۶- بهرنگی، صمد، «اولدوز و کلاغ‌ها»، تبریز، ۱۳۴۸٫
۱۷- بهرنگی، صمد،«بیست و چهار ساعت در خواب وبیداری” تبریز، ۱۳۴۸٫
۱۸- بهرنگی، صمد، «پسرک لبوفروش»، تبریز، ۱۳۴۸٫
۱۹- نسین، عزیز، ایزگوو، مظفر و دیگران، «خرابکار»، ترجمه‌ی: صمد بهرنگی، تبریز، ۱۳۴۸٫
۲۰- بهرنگی، صمد، «شش مقاله از بهرنگ»، درباره‌ی شناخت و تاریخ، تبریز، ۱۳۴۸٫
۲۱- بهرنگی، صمد، «قصه‌های بهرنگی»، تبریز، ۱۳۴۸٫
۲۲- بهرنگی، صمد، «کچل کفترباز»، چ ۱، چاپ خورشید،۲۶ ص، ۸ ریال، چ ۲، زمستان ۴۷، چ ۳، تابستان ۱۳۴۸٫
۲۳- ترجانی‌زاده، احمد، «تاریخ ادبیات عرب»، از: (دوره‌ی جاهلیت تا عصر حاضر)، ۱۳۴۸٫
۲۴- بهرنگی، صمد، «مجموعه‌ی مقاله‌ها»، انتشارات شمس، تبریز، ۱۳۴۸٫
۲۵- بهرنگی، صمد، «یک هلو و هزار هلو»، چ ۲، چاپ مهدآزادی، ۳۵ ص، ۱۰ ریال، ۱۳۴۸٫
۲۶- سیبریاک، مامین، شاعر، و «کلاغ سیاهه»، ترجمه‌ی صمد بهرنگی، چ مهدآزادی، ۵۰ ص، ۱۰ ریال، خرداد ۱۳۴۸٫
۲۷- هیوز، لنگستن، «قصه‌گوی سیاه»، ترجمه‌ی: بهروز دهقانی، تبریز، ۱۳۴۹٫
۲۸- نسین، عزیز، «ما الاغ‌ها» ترجمه‌ی بهرنگی، ۱۳۵۰٫
نشریات بدون تاریخ
۲۹- ساعدی، غلامحسین، «بهترین بابای دنیا»، (نمایشنامه)، گوهر مراد،…
۳۰- شاملو، اخوان ثالث و فروغ، «مجموعه‌ی شعر»، ترجمه‌ی صمد بهرنگی: «گئجه‌دیر باخ گئجه‌دیر»،…
۳۱- زمانوف، عباس، «صابر و معاصرین او»، ترجمه‌ی اسد بهرنگی،…
۳۲- صحت، عباس، «کوچ»، (مجموعه شعر برای کودکان)،…
۳۳- خلیلی، عظیم، «شمال» (مجموعه قصه)،…
۳۴- رئیس‌نیا، رحیم، «بچه‌های هیروشیما»، (مجموعه‌ی گزارش‌هایی از زبان بچه‌ها که شاهد عینی انفجار بمب اَتمی‌بر فراز هیروشیما بودند).
۳۵- رئیس‌نیا، رحیم، «دنیا انبار اسلحه»، (مقالاتی درباره جنگ)، (تجارت اسلحه در جهان).
۳۶- مورزوف، گ، رماسنکوف. و، «روانپزشکی علمی»، ترجمه‌ی منوچهر شفیعی.
۳۷- مفتون امینی، یدالله، «موج یا نهنگ»، (مجموعه‌ی شعر)
۳۸- تقوی، نعمت‌الله، (برگردان)، «جهان سوم از نظر جامعه‌شناسی و جمعیت‌شناسی».
۳۹- انشاء ساده، جلد ۱، مخصوص دانش‌آموزان سوم و چهارم دبستان.
۴۰- …، جلد ۲، …، پنج و اول راهنمایی.
۴۱- کاسترو، فیدل، «انقلاب فرهنگی در کوبا»، غلامحسین فرنود.
۴۲- اشراقی، عباس، «می‌خواهم ترکی آذربایجانی یاد بگیرم، آذری ترکجه‌سی ئویرنیرم»، شمس، چ ۱، ۹۳ ص، پائیز ۵۸٫
۴۳-هاشمی‌تنگستانی، جلال، «می‌توانی زندانبان نباشی!» (مجموعه داستان برای نوجوانان)، ۸۸ ص، ۷۵ ریال، بهار ۵۸٫
۴۴- پولاد. م. «تصویر صمد» (مجموعه طرح و کارتون)، چ ۲، با تجدیدنظر و اضافت، ۱۰۰ ص، ۹۰ ریال، بهار ۱۳۵۹٫
۴۵- تقوی، نعمت‌الله، گفتاری چند در جامعه‌شناسی خانواده، چ ۱، ۵۹ ص، چهار تومن، ۳۶ [۱۳۵۶].
۴۶- فورایف، «دومین جنگ امپریالیستی جهان» (سیری کوتاه در تاریخ معاصر جهان)، ترجمه و نگارش: رحیم رئیس‌نیا، چ۱، تابستان ۵۹، ۶۳ ص، ۵۰ ریال.
۴۷- شهریار، محمدحسین، «حیدربابایه سلام» و…(۴)
۴۸- رحیم چاوش اکبری «ناله‌ی سه تار» نشر صداـ‌‌تهران‌ـ۷۶
۴۹- مسعود عالم‌پوررجبی، «سیمای احساس» انتشارات احساس، تبریز، ۱۳۷۷٫
۵۰- مونتگمری «آن‌شرلی با موهای قرمز»، ترجمه: امیرحسین علمشاهی، تبریز، شمس، ۱۳۷۹٫
۵۱- دکتر علی‌اکبر ترابی «کعبه دل‌ها» فروغ آزادی‌ـ‌تبریز‌ـ۱۳۷۹٫
۵۲- گردآوری عبدالرحمن صادق رحمانی «یادها و یادگارها» نعمتی، تبریز، ۱۳۷۹٫(۵)
۵۳- صمد محمدی آسیابی، «خودآموز تندخوانی» نشر رهیافت (شمس)، تبریز، ۱۳۸۲٫
۵۴- آنتونی رابینز، «مجموعه کتابهای موفقیت»، انتشارات شمس، تبریز، ۱۳۸۳٫
۵۵- لئوبوسکالیا، «مجموعه کتابهای موفقیت»، انتشارات شمس، تبریز، ۱۳۸۳٫
۵۶- کاترین پاندر، «مجموعه کتابهای موفقیت»، انتشارات شمس، تبریز، ۱۳۸۳٫
۵۷- وین رایر، «مجموعه کتابهای موفقیت»، انتشارات شمس، تبریز، ۱۳۸۳٫
۵۸- دهناد، بهروز «خنده‌سرا»، انتشارات شمس، تبریز، ۱۳۸۴٫
۵۹- صمد حسین‌پور «مثنوی نیزار عشق»، نشر رهیافت (شمس)، تبریز، ۱۳۸۴٫
۶۰- بهزادی حسین «دو دوست دو دزد ولی نامرد»، رهیافت (شمس)، ۱۳۸۵٫
۶۱- مرتضی جعفری ثانی، «مجموع آثار نقاشی».
چاپ و انتشار این کتب‌ها در سال‌های ۴۰ تا ۵۷، بازی کردن با زندگی بود و عواقبی داشت که در نهایت هم منجر به دستگیری صاحب انتشاراتی شد!
انتشارات شمس تبریز، تنها در فاصله هفت و هشت سال (۴۳ تا ۱۳۵۰) نزدیک به بیست عنوان از تألیف و ترجمه‌‌های بهرنگی را چاپ و پخش نمود و به همین دلیل آقا مجید اروانی در سال ۵۰ دستگیر و تا سال ۵۷ در زندان بود و همزمان با انقلاب اسلامی‌و آزادی زندانیان سیاسی از بند آزاد شد.
