بیانیه برای ایرانیان از طرف جمعی از دموکراسی‌خواهان آذربایجان
پیرامون بیانیه «برای ایران»
- زن، زندگی، آزادی؛ عاملیت ملّی ملیت‌های ایران
از زمان آغاز خیزش «زن، زندگی، آزادی»، تغییر و تحولاتی بی‌سابقه در سپهر سیاسی و اجتماعی ایران رخ داده است. این تغییر و تحولات که با نقش‌آفرینی مستقیم و بی‌واسطه مردم و در رأس آن زنان، نسل جوان و ملیت‌های ایران رقم خورده، موجب شده تا بسیاری از جریان‌های سیاسی برای همراهی با این موج مشروع از مطالبات فراگیرِ مردمیِ، در مواضع و مبانی گفتمان سیاسی‌شان تجدیدنظر کنند که بیانیه اخیر میرحسین موسوی از آن جمله است.
یکی از مهّم‌ترین این تحولات، همگرایی خودآگاهِ ملیت‌های مختلف ایران با یکدیگر است که در عین تکثر، تنوع و تفاوت‌های فراوان با غلبه بر موانع تفرقه‌افکنانه توانسته تا به‌شکلی فراگیر، ملّی و حتّی بین‌المللی متجلی شود. تحولی تاریخی که نشان از تحقق امر ملّی با عاملیت ملیت‌های ایران و بدون میانجی مرکز دارد. حال، روزی کردستان، روزی آذربایجان، روزی بلوچستان، روزی خوزستان و... زبان گویای ایران است. در این بین، کرد، ترک، بلوچ، عرب، گیلک، فارس، تورکمن، لر، قشقایی و بختیاری و... هرکدام سهمی از پیکر زخم‌خورده وطن را بر دوش می‌کشند.
با این‌حال، جریان‌های مرکزگرا و ملی‌گرای افرطی از این تجربه تاریخی جدید برای ایران و آینده آن برآشفته‌اند، چرا که ملّیت‌های ایران در طی خیزش اخیر عملاً نشان دادند، انحصار امر ملّی، صرفاً در چنبره‌ی مرکز نیست، واقعیتی که بیش از هرچیز، مرجعیت و مشروعیت این جریان‌های سیاسی تمامیت‌خواه را به‌چالش جدی کشیده است.
. - بیانیه «برای ایران»، انحصارطلبی مرکز بر امر ملّی
حال در این اثنا، بیانیه‌ای با عنوان «برای ایران؛ بیانیه جمعی از فعالان سیاسی و مدنی میهن‌دوست و آزادی‌خواه» منتشر شده که نه‌تنها در آن نشانه‌ای از همدلی و همراهی با هم‌خوانی زیبای ابنای وطن، «از زاهدان تا تبریز/ فقر، فساد، تبعیض»، به گوش نمی‌خورد، بلکه با ادبیاتی قیم‌مابانه و غیردموکراتیک، تبعیض و نابرابری علیه ملیت‌های ایران انکار شده و کسانی‌که از این واقعیت سخن می‌گویند، از طرف فعالان سیاسی مرکز، «مخالفان ضد ملّی» خوانده شده‌اند!
این بیانیه با رویکردی باستان‌گرایانه و ذات‌انگارانه، ریشه‌های تاریخی دولت-ملّت نوین ایرانی را به 500 سال قبل و صفویه ارجاع می‌دهد تا به‌زعم خود ثابت کند، حاکمیت در ایران هیچ‌گاه بر عنصر «قومیت» متکی نبوده و ما در ایران مسئله قومی نداشته‌ایم و در پشتِ کلی‌گویی‌هایی نظیر شعار «ایران برای همه ایرانیان» پنهان می‌شود تا واقعیت تبعیض اتنیکی را انکار کند و در نهایت، طبق سناریویی آشنا، ریشه‌های این مسئله را به بیگانگان ارتباط دهد.
جوهره‌ی اصلی متنِ بیانیه، تقریری ناشیانه از نظریه‌ی منسوخ یک دولت، یک ملّت، یک زبان است. درست از همین‌رو، نویسندگان، پایه‌های یکپارچگی ملّی و تمامیت ارضی را بر دو اصل تک‌زبانگی و تمرکزگرایی قرار داده‌اند. اگرچه در این متن از «حق آموزش زبان مادری» و احترام به زبان و فرهنگ‌های بومی سخن رفته، امّا در کنار آن، موقعیت برتر و انحصاری فارسی به‌عنوان زبانی فراقومی و ضامن وحدت ملّی تثبیت شده است. فارسی، زبان رسمی، ملّی، تاریخی و میانجی ایرانیان نام گرفته که حذف آن نه شدنی است و نه قابل قبول! «حق آموزش به زبان مادری» هم با این استدلال که به حذف فارسی و تهدید علیه یکپارچگی ملّی می‌انجامد، مورد مخالفت قرار گرفته است.
بیانیه، ملّت ایران را واحد و یکپارچه می‌خواند و از این یکپارچگی، نفیِ کثیرالملّه بودن ایران را نتیجه می‌گیرد! نویسندگان اگرچه واقعیتِ توسعه نامتوازن را در ایران پذیرفته‌اند، امّا بلافاصله این معضل را به ضرورت‌های حکمرانی، سوءمدیریت حکومت‌های اخیر و تبعیض مذهبی به‌خصوص در حقِّ اهل سنت ارتباط داده‌اند، تا بازهم، تبعیض اتنیکی جایی در معادلات آن‌ها نیابد. با این اوصاف، تمرکزگرایی به‌جای آن‌که به‌عنوان یکی از عوامل اصلی این تبعیض ردّ شود، به‌عنوان مدل مطلوب حکمرانی آینده ایران مطرح شده، جایی که در آن «دولت مرکزی» و «حکومت مرکزی یکپارچه» با رعایت حقوق شهروندی، به‌زعم آن‌ها خواهد توانست تا بر توسعه نامتوازن، فائق بیاید.
- آذربایجان و ملّیت‌های ایران؛ پرچمدار ایران متکثر و غیرمتمرکز
ما به‌عنوان جمعی از دموکراسی‌خواهان آذربایجان مخالفت صریح خود را با مواضع بیانیه «برای ایران» اعلام می‌کنیم. اگرچه برای ما مشخص نیست که این بیانیه براساس چه ضرورتی و چه احساسِ تهدیدی از ناحیه تمامیت ارضی صادر شده، با این‌حال مفادِ آن را برخلاف اصول بدیهی دموکراتیک و تبلور روحِ تمامیت‌خواهی مرکزگرایان می‌دانیم.
در بیانیه، مسئله تبعیض و نابرابری علیه ملیت‌های ایران به‌کلّی انکار شده و پاره‌ای از مهّم‌ترین مطالبات این حوزه در زمره‌ی اصول و خطوط قرمز لایتغیر و غیر قابل بحث قرار گرفته‌اند. ما، ضمن ردِ خطوط قرمز بیانیه، و راهکارهای آن را هم فاقد ارزشی راهبردی برای آینده‌ی ایران می‌دانیم. واقعیت این است که ایران، کشوری کثیرالملّه و متشکل از زبان، فرهنگ و ملیت‌های مختلف فارس، ترک، کرد، عرب، بلوچ، ترکمن و... است. از نظر ما، محوریت تک‌زبانگی و تمرکزگرایی در بیانیه، به‌معنای مهر تایید بر سیاست‌های کلان حکومت‌های یک‌صد سال اخیر در ایران است و در تاکید بر روی اجرای این اصول در آینده ایران، سایه‌روشن‌های ظهور یک اقتدارگرایی جدید دیده می‌شود. زن در شعار «زن،زندگی،آزادی» نماد تمام اقلیت‌های سرکوب‌شده است. چه اقلیت جنسی/جنسیتی و اقلیت‌های ملّی، چه اقلیت مذهبی و... بنابراین این شعار مطالباتی فراتر از تبعیض مذهبی و جنسی را نمایندگی می‌کند و محافظه‌کارانه همچون قرائت میهن‌دوستان تمامیت‌خواه در سطحِ سرکوب جنسی و مذهبی، پایان نمی‌‌یابد. در همین راستا ما شاهد آن هستیم که مطالبات ملیت‌های ایران در خلالِ خیزش اخیر به‌شکلی ملّی، دموکراتیک و پیشرو مطرح شده، تا جایی‌که حتّی مسیرِ بیان مطالبات زنان، جوانان، اصناف و طبقات و فرودستان را هم گشوده است.
تحت تاثیر این تحول، بخش عمده‌ای از جامعه ایران حتّی در مرکز هم، همدلانه با مطالبات ملیت‌های ایران برخورد می‌کند، تا فرصتی تاریخی برای ایجاد همگرایی ملّی فراهم شود. امّا، امضاءکنندگان بیانیه، نه‌تنها این فرصت را قدر ندانسته‌اند، بلکه آن‌را تهدید خوانده‌اند! در حالی‌که هر نظاره‌گر آگاه و منصفی می‌داند، آن‌چه که در چند مدت اخیر در معرض تهدید قرار داشته، خودکامگی در اشکال مختلف آن است، نه تمامیت ارضی و یکپارچگی این سرزمین.
حال که امر ملّی این‌گونه فراگیر شده و از انحصار مرکز و مرکزگرایان درآمده، ما، از نخبگان سیاسی و روشنفکران مرکز، دعوت به‌عمل می‌آوریم که با این واقعیت کنار بیایند و فضا را برای گفت‌وگو و مفاهمه دراین باره بگشایند. معتقدیم که دیگر نمی‌توان با منطق انکار و سرکوب بر واقعیت نابرابری و تبعیض علیه ملیت‌های ایران سرپوش گذاشت، چون ملیت‌های ایران، انکارِ مرکز را پشتِ سر گذاشته‌اند، اکنون نوبت مرکز است که گامی به‌جلو بردارد و به این ائتلاف فراگیر از ملیت‌های ایرانی بپیوندد، نه از جایگاهی برتر و بالا، بلکه از موضع برابر، دوشادوش و کنار آن‌ها.
ما دموکراسی‌خواهان آذربایجان، پیش از این گزیده‌‌ی از نظرات خود «پیرامون معضلات جامعه ایران و‌مبانی گذار از آن» در 9 ماده اعلام کرده‌ایم و اکنون با ارجاع به آن بیانیه، پایان تک‌زبانگی و تمرکززدایی، به‌شکل فدرالیسم، را بخشی از ملزومات اصلی برقراری یک حاکمیت دموکراتیک و عاری از تبعیض و نابرابری در ایران می‌دانیم و هیچ عذر و بهانه‌ای، در جهت عدم اجرای این اصول را نمی‌پذیریم. از نظر ما، این دو اصل، نه‌تنها با تمامیت ارضی ایران تنافر ندارد، بلکه عاملی جهت تقویت همگرایی ملّی و یکپارچگی سرزمینی ایران است. چنان‌چه حق آموزش به زبان مادری را امکانی می‌دانیم، برای لغو امتیازاتی که یک ملیت و فرهنگ از آن برخوردارند و ملیت‌های دیگر ایران به ناحق، از آن محروم‌اند و تا وقتی‌که این حق محقق نشود، نمی‌توانیم به برقراری عدالت در ایران امیدوار باشیم.
آذربایجان در تاریخ معاصر ایران، پیشرو تمرکززدایی از ساختار حکومتی است که اولین بار در دوران مشروطه، در قالب طرح انجمن‌های ایالتی و ولایتی در متممِّ قانون اساسی مشروطه جا گرفت. شکست مشروطه به‌یک معنا، شکست ایده و ایده‌آل ایران متکثر و غیرمتمرکز بود که آذربایجان سردمداری‌اش را برعهده داشت. پس از آن، الگوی ایران غیرمتکثر و متمرکز در استبداد رضاخانی متبلور شد که یکی از میراث‌های شوم آن برای ایران، دولت یکپارچه و اقتدارگرای مرکزی است. با این‌حال، آذربایجان، هنوز هم بر سرِ آرمانِ حاکمیت ملّی دموکراتیک پابرجا ایستاده و با توجه به ظرفیت‌های تاریخی و سیاسی‌اش می‌تواند در تبلور ایران متکثر و غیرمتمرکز نقش بسزایی داشته باشد. دموکراسی یعنی تلاش برای تغییر مناسبات جهت رفع هرگونه نابرابری و تبعیض جنسیتی، دینی، مذهبی، طبقاتی، اتنیکی ... و برقراری حقوق برابر برای همه گروه‌های اجتماعی فارغ از دین، مذهب، ملیت، جنسیت، طبقات و... است. در پایان یادآور می‌شویم، اندیشه دموکراسی‌خواهی آذربایجان خود را منفک از دموکراسی‌خواهی دیگر ملیت‌های ایران نمی‌داند و ازین‌رو همه‌ی دموکراسی‌خواهان ایران را برای تحقق آینده‌ای بهتر به همگرایی دعوت می‌کند.
امضاء کنندگان:
اکبر آزاد- عباسعلی آزادی- مهدی آقازاده – صمد آوای خوش قشقایی- مهدیه آهنی- حسین احمد‌زاده هرگلی- علیرضا ارشادی‌فرد- حسن ارک- چنگیز اروج‌زاده- اصغر اسدی- محمد الفت- پوریا امجدی- نوید امن‌زاده قپچاق- مسعود اورنگ- یوسف ایمان‌پور-میراحمد براری- رضا بشارتی- دلدار بناب- صفیه بهاری- عباس پوراظهری- محمد پورحسن- اسفندیار پیفون- ناصر تیموری- حسن ثمودی- الیاس جبرائیل‌زاده- بهرام جوادی- سیدجلال چاوشی- محمد چاوشیان- سعید چلبیانی- رضوان حاجی‌قاسملو (جانای)- فواد حسن حسین- عظیم حسن‌زاده- شاهین حسنی- سیدمرتضی حسینی- مهدی حمیدی شفیق- حجت حیدری (ائلیار پولاد)- رضا دادیزاد- محمد داورنیا- تقی داوری- سعید دژم‌پور- سعید دلاکی (اودمان)- ذکیه ذوالفقاری- حسن راشدی - سکینه رستم‌پور (سحر خیاوی)- حسین رسولی- جعفر رضوانی مولان- محمد رمضانی- محمد زیدی- موسی ساکت- فرزاد سیفی- ناصر شاطری- جلیل شربیانلو- محمد شریف‌پور- وحید شیخ‌بگلو- نسرین صارمی- مائده صالحی‌نژاد (آینار تبریزلی)- صمد صباغ -علیرضا صرافی- صحرا صفری- مژگان صیامی- محمد طهماسب‌پور- رضا عباسی- علی اصغر عزیزپور- اللهوردی عظیمی- توکل غنی لو- جلیل غنی‌لو- سعید فراغنه- حسین فرخی‌فر- فرانک فرید- یاسین فرید -ناهید قاسمی‌پور- اسد قربانی- حمید قره‌باغی‌زاده- شهزاد قریشی- امیر قمی- بهنام کیانی- جعفر کیوانچهر -صالح گرامی‌فر- توحید لطفی‌پور- روزبه محمد‌خانی- امیر مختارزاده ماکویی- کمال مرادی- توفیق مرتضی‌پور- عسل ممدوح- وحید منادی- مرجان مناف‌زاده- سید کاظم موسوی- هادی موسی‌زاده- امیر نبی‌زاده- امین نجفیان- بختیار نظامی- عیسی نظری- سعید نعیمی- طاهر نقوی- افراسیاب نوراللهی- مرتضی نورمحمدی- قاسم نومی- امین وندنوروز- حبیب یزدانی- مجید یعقوب‌زاده- بهرام یعقوبی- میرمحمود یکانلی
۲۷ فروردین ۱۴۰۲
