اینستکس- سازوکار دور زدن تحریمهای آمریکا
در تجارت با ایران یا اسب تروا؟
تهران به حسن‌نیت اتحادیه اروپا باور ندارد
دوازدهمین نشست کمیسیون مشترک برجام (برنامه اقدام جامع مشترک) پیرامون توافق هسته‌ای با ایران ۲۷ ژوئن در وین برگزار شد. ریاست نشست نمایندگان کشورهای فرانسه، آلمان، انگل‌ستان، چین، روسیه و ایران را معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هلگا اشمید بر عهده داشت. بگزارش تارنمای رسمی اتحادیه اروپا، طرفهای امضاءکننده قرارداد با ایران در سطح معاونان وزرای امور خارجه حضور داشتند و مسئله اجرای توافقنامه با ایران را مورد بحث و مذاکره قرار دادند. در این دیدار فرانسه، آلمان و انگل‌ستان حمایت خود را از عملیاتی کردن سازوکار مالی- اینستکس برای دور زدن تحریمهای ایالات متحده آمریکا در تجارت با ایران اعلام کردند.
در بیانیه اتحادیه اروپا گفته می‌شود: فرانسه، آلمان و انگل‌ستان اعلام نموده‌اند، که به همکاری با سازوکار ویژه تأمین مالی و تجارت (STFI) که در ایران تشکیل شده، ادامه خواهند داد. در این سند، همچنین آمده است، که برخی دولتهای عضو اتحادیه اروپا در حال پیوستن به اینستکس بعنوان سهامدار هستند.
اینستکس («ابزار تسهیل مبادلات تجاری») عبارت است از یک نظام پرداختی، که صرفنظر از تحریمهای شدید آمریکا، تجارت کمپانی‌ها با ایران را امکان‌پذیر می‌سازد. این سازوکار «بمثابه سپر دیپلوماتیک انجام مبادلات بازرگانی بدون پرداخت پول بین شرکتهای ایرانی با کمپانیهای اتحادیه اروپا» عمل خواهد کرد.
اطلاعات مربوط به عملیاتی شدن اینستکس را خبرگزاری فارس نیوز ایران با اعلام اینکه معاون وزیر امور خارجی ایران، سید عباس عراقچی نشست کمیسیون مشترک پیرامون معاملات اروپایی با اروپایی‌ها را «یک قدم رو به جلو»، اما ناکافی نامید، تأئید کرد.
بگزارش دویچه وله «هدف اولیه سازوکار اینستکس شامل کالاهایی مانند تجهیزات داروسازی، پزشکی و مواد غدایی خواهد بود، که زیاد هم باعث نارضایتی در واشینگتن نمی‌شود. تحریمهای ایالات متحده آمریکا به تجارت کالاهای انساندوستانه اجازه می‌دهد».
کورنیلوس آدبار از کمیته روابط بین‌المللی آلمان اظهار داشت، که در این مرحله گروه بسیار کوچکی ار کمپانی‌ها از طرف اروپایی‌ها در اینستکس شرکت خواهد کرد.
برایان هوک، مشاور مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا و نماینده ویژه آمریکا در امور ایران، در مورد راه‌اندازی اینستکس توأم با استهزا و تهدید اظهار داشت: «ما تقریبا هیچ نیاز جمعی برای آن احساس نمی‌کنیم، برای اینکه اگر به شرکتها اجازه انتخاب بین تجارت با ایالات متحده آمریکا یا تجارت با ایران داده شود، آنها همواره آمریکا را انتخاب خواهند کرد. چنین است ارزیابی ما از اینستکس».
دویچه وله می‌نویسد: کارشناسان کمیته روابط بین‌المللی اروپا تصریح می‌کنند، که «ایالات متحده آمریکا از سلطه مالی خود بر جهان سوءاستفاده می‌کند، اما این واقعیت که سه قدرت اقتصادی بزرگ اروپا در طرح اینستکس شرکت می‌کنند، ممکن است واشینگتن را در باره ارزیابی این طرح به اندیشیدن مجدد وادار سازد».
در پایان نشست کمیسیون برجام در وین سرگئی ریابکوف، معاون وزیر خارجه روسیه اظهار عقیده نموده که اتحادیه اروپا هنوز آماده استفاده از اینستکس برای انجام خدمات معاملاتی در خصوص صدور نفت ایران نیست. ریابکوف گفت: «همتایان اروپایی ما در این باره که ایجاد اینستکس چقدر مشکل بود، این سازوکار چقدر بغرنج و بی‌سابقه بود، که خود آنها انتظار مواجه با چنین وضعیت پیچیده‌ای را نداشتند، شرمگینانه سخن می‌گویند. به همین ترتیب، بنظر می‌رسد که باید روی آنچه که ایجاد شده، تمرکز کنیم، ببینیم چه پیش می‌آید، و در ادامه معلوم می‌شود. این تفسیر آزاد است. اما موضع ما این است که اینستکس باید هم کشورهای ثالث، و هم خدمات به طیف وسیعی از معاملات، یعنی قراردادهای نفتی را نیز شامل شود».
منبع عربی «الجزیره» می‌نویسد که اینستکس بمنزله پیشنهاد اروپا برای دور زدن تحریمهای آمریکا تأثیر محدودی بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت، اما می‌تواند بعنوان پیام سیاسی به ایالات متحده از اهمیت زیادی برخوردار باشد.
پر فیشر، مدیر ارشد اسبق کامرس بانک (Commerzbank) آلمان به ریاست اینستکس منصوب گردید. فقط دیپلوماتها: سایمون مک‌دونالد، معاون وزیر خارجه انگل‌ستان؛ میخائیل برگر، رئیس بخش اقتصادی وزارت خارجه آلمان وموریس گوردومونتان، مدیر کل وزارت اروپا و امور خارجه فرانسه عضو کمیته نظارت بر اینستکس هستند. این در حالی است، که حتی هیچ یک از مقامات عالیرتبه خزانه‌داری انگل‌ستان، وزارت دارایی فدرال آلمان، وزارت اقتصادی و مالی فرانسه، و همچنین، نمایندگان بانکهای مرکزی انگل‌ستان، فرانسه و آلمان عضو آن نیست.
برای مقایسه: ۲۹ آوریل ایران ایجاد سازوکار ویژه بازرکانی- مالی (STFI) مشابه اینستکس را اعلام نمود. بر خلاف اینستکس، همه مقامات «STFI» از بخش بانکی هستند. ریاست سازوکار ویژه بازرکانی- مالی را علی عسکر نوری، مشاور سابق بانک ایران زمین برعهده دارد. حمید قنبری مدیر عامل اسبق بانک سپه ایران؛ فرشید فرخ، از بانک رفاه، شهرزاد مشیری از بانک کشاورزی، محمد رضا جوادیان از بانک پاسارگاد و حمید قنبری نماینده شرکت فرادیس گستر کیش و متخصص پرداختهای موبایلی اعضای هیأت مدیره می‌باشند.
آمریکا اقدامات اتحادیه اروپا و ایران برای دور زدن تحریمها را بدقت زیر نظر دارد. «آتلانتیک کونسیل» می‌نویسد، که ایجاد چنین سازوکار محدود بازرگانی و مالی مانند اینستکس با «تعهدات اتحاد اروپا در برجام انطباق ندارد. برای اینکه، اگر اینستکس نتواند همه بخشهای تجاری اتحادیه اروپا و ایران را بسرعت در برگیرد و اگر تهران در فروش نفت خود برای رفع نیازمندیهایش با محدودیت مواجه شود، اینستکس شکست خواهد خورد».
صرفنظر از راه‌اندازی اینستکس، در واشینگتن مطمئن هستند، که ایجاد سازوکار مستحکم تجاری میان اتحادیه اروپا و ایران بدون همکاری با ایالات متحده غیرممکن است. و دولت ترامپ بارها اعلام کرده، که اگر اتحادیه اروپا سعی کند تحریمهای آمریکا علیه ایران را دور بزند، آن را زیر فشار سیاسی و اقتصادی قرار خواهد داد.
سیگال مندلکر، معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی طی نامه ۷ ماه مه خود به رئیس اینستکس نوشت: «مشارکت در اقدامات خلاف تحریمهای ایالات متحده می‌تواند با عواقب جدی، از جمله، با عدم دسترسی به ساختار مالی آمریکا مواجه شود».
وضعیت با اثربخشی اینستکس به این سبب پیچیده‌تر می‌شود، که تهران به حسن‌نیت اتحادیه اروپا اطمینان ندارد. خبرگزاری تسنیم، نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی می‌نویسد: «اینستکس، یعنی اسب ترایان برای نفوذ به ساختارهای بانکی، دفاعی و انرژی ایران». نویسنده مقاله، آیان پای یادآور می‌شود، که ویروس ویرانگر استاکسنت طراحی شده توسط سرویسهای ویژه آمریکا و اسرائیل در ماه ژوئن ۲٠۱٠ با وارد آوردن خسارت به کامپیوترهای تأسیسات هسته‌ای ایران «از طریق شبکه شرکای تجاری قابل اعتماد» به هدف خود نائل شد.
در ایالات متحده آمریکا نظر واحدی در مورد اینستکس وجود ندارد. وزیر خارجه، مایک پمپئو ٣۱ ماه مه گفت، که این ساختار «مشکلی ایجاد نمی‌کند»، زیرا آن برای تسهیل تجارت مواد خوراکی که از تحریمها آزاد است، استفاده می‌شود. با این حال، بسیاری از جمهوریخواهان با او هم عقیده نیستند و اظهار می‌دارند، که بدون اینستکس هم کانالهای تجارت کالاهای انساندوستانه با ایران وجود دارد. با این وجود، تد کروز، سناتور ایالت تگزاس پیش‌نویس لایحه برای اعمال تحریم علیه اینستکس را تهیه می‌کند.
راه‌اندازی این سازوکار بخاطر حفظ وضعیت نامشخص، باعث تغییرات زیادی در روابط بین ایران و اتحادیه اروپا نمی‌شود. ایرانیها دلیلی برای باور به این دارند، که اینستکس می‌تواند به اسب ترایان بدل شده و ویروس مخرب به تأسیسات راهبردی ایران وارد سازد. در آمریکا بیم از این دارند، که اینستکس می‌تواند موجب معافیت نه تنها اتحادیه اروپا، حتی سایر کشورها برای دور زدن گسترده تحریمهای ایالات متحده آمریکا علیه ایران بشود. اتحادیه اروپا در این مسئله هم مثل سایر موارد، نمی‌تواند به وابستگی خود بر ایالات متحده آمریکا غلبه کند. به احتمال زیاد، وضعیت تجارت بین اتحادیه اروپا و ایران در همین سطح باقی خواهد ماند.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
ولادیمیر پراخواتیلوف (Vladimir Prokhvatilov)
منبع:
ا. م. شیری
