نگاهی به اوضاع عراق

  پس از گذشت 18 سال از سرنگونی رژیم صدام حسین در عراق،  هنوز هم جامعه عراق و سیستم سیاسی حاکم بر آن نتوانسته است با استفاده نمودن از ظرفیت های اقتصادی و انسانی و سیاسی کشور، زمینه مناسبی را در جهت تامین احتیاجات همه جانبۀ مردم فراهم آورد.

  دولت عراق روزانه 3.5 میلیون بشکه صادرات نفتی دارد. این مقدار درآمد نفتی به راحتی می تواند سرمایه گذاری هائی را که جامعه عراق به آن احتیاج دارد تامین نماید. ولی واقعیت های موجود در این کشور تمایانگر حقیقت تلخی است که مردم آن کشور را از دسترسی به خدمات زیر بنائی با کیفیت مانند آب آشامیدنی و برق و خدمات بهداشتی و بازسازی زیر ساخت های اجتماعی مورد نیاز محروم نموده است. به دلیل همین ناکارآمدی ها است که در مدت 18 سال گذشته، مردم این کشور حرکات اعتراضی بسیار گسترده ای را علیه دولت هائی که در عراق حاکمیت داشته اند، انجام داده اند. نقطه اوج این تظاهرات و مبارزات مردم در اوائل ماه اکتبر سال 2019 اتفاق افتاد. آن اعتراضات تمامی مناطق عرب نشین عراق را فرا گرفت و منجر به کشته شدن 650  نفر از تظاهر کنندگان گردید و هزاران نفر نیز زخمی گردیدند. اعتراضات نهایتآ به یک بحران عمیق سیاسی مبدل گردید که منجر به استعفای عادل عبدالمهدی نخست وزیر عراق شد. بعد از گذشت چند ماه، جریان های سیاسی در عراق در مورد نخست وزیری مصطفی الکاظمی به توافق رسیدند.

  رقابت سیاسی غیر دمکراتیک و نا سالم میان جریانهای سیاسی با هدف مبارزه بر سر قدرت، مهم ترین دلیلی است که از شکل گیری ثبات سیاسی در جامعه عراق جلوگیری می نماید. قانون اساسی عراق در سال 2005  به تصویب رسید. مقرر گردید تا سال 2007  ماده 140 این قانون که راه حل چگونگی حل اختلافات ارضی میان دولت عراق و منطقه فدرال کردستان را ارائه داده بود، اجرائی گردد. ولی تاکنون هیچ اقدامی درجهت اجرای آن ماده و هم چنین قوانین مربوط به چگونگی بهره برداری از منابع و درآمدهای نفتی معین نگردیده است. تاکنون این تنش ها همچنان میان منطقه فدرال کردستان و دولت مرکزی عراق به پایان نرسیده است. همچنین دولت مرکزی عراق از سال 2017 از پرداخت سهم کردستان از بودجه دولتی عراق که معادل 12.67 درصد از کل بودجه دولت عراق است، خوداری می کند. البته کردها نیز در عوض، برای رفع نیازمندی های مالی خود، با استخراج روزانه 450 هزار بشکه نفت و فروش آن از طریق بندر جیحان در ترکیه توانسته اند وضعیت خود را اداره نمایند.

  رقابت ها میان گروه های شیعه مذهب طرفدارِ حکومت جمهوری اسلامی ایران و دیگر گروههای شیعه که تمایلات شدید ملی گرائیِ عراقی دارند، امکان نمی دهد دولت هائی که یکی پس از دیگری در عراق به حاکمیت رسیده اند از ظرفیت های قانونی و مالی و دیگر امکاناتِ موجود به شکل مطلوبی بهره برداری کنند. این جریان ها به اهداف سیاسی و ایدئولوژیکی خود اهمیت می دهند نه منافع ملی کل جامعه عراق. در عین حال به دلیل کشمکش ها و مبارزات منطقه ای میان ایران و آمریکا، عملآ کشور عراق به مرکز اصلی این مبارزات مبدل گردیده است. بویژه پس از سال 2014  و پیدایش داعش و اعلام موجودیت «حشد شعبی» که از 64 گروه شیعۀ مختلف تشکیل شده است. برای این گروه ها این امکان بوجود آمده که برای دست یابی به اهداف سیاسی خود، از وجود گروههای مسلح طرفدارشان که در ترکیب حشد شعبی هستند استفاده نمایند. وجود چنین واقعیتِ نگران کننده ای، همیشه جامعه عراق را در آستانه جنگ داخلی قرار می دهد. بارها و بارها مقامات رسمی دولت عراق از ناتوانی بر کنترل و نظارت بر فعالیت های بخش هائی از گروههای مسلح حشد شبعی که طرقدار ایران هستند، اعتراف کرده اند. از آغاز سال 2021  تاکنون این گروهها 31 عملیات نظامی بر علیه نیروهای آمریکائی موجود در عراق انجام داده اند و متقابلآ نیروهای آمریکائی نیز با انجام عملیات های مختلف بر علیه آنها سعی می نمایند اوضاع داخلی عراق را از نظر امنیتی در کنترل و نظارت خود داشته باشند. پس از کشته شدن قاسم سلیمانی توسط آمریکائی ها، پارلمان عراق قانونی را به تصویب رسانید مبنی بر لزوم خروج تمامی نیروهای آمریکائی از عراق. دیدارهای دیپلماتیک متعددی میان مقامات آمریکائی و عراق در جهت چگونگی شکل دهی به روابط آینده میان این دو کشور انجام شد. سفر مصطفی کاظمی به آمریکا و دیدار او با رئیس جمهور این کشور از جمله مهمترین این دیدارها است. آمریکا در حال حاضر، پس از خارج کردن بخش زیادی از نیروهای نظامی خود از عراق، دو پایگاه مهم «عین الاسد» و «کیوان» را به نیروهای عراقی واگذار کرده است. در ضمن در ماه ژوئیه «یان اِستوتمبرگ» دبیر کل سازمان ناتو اعلام نمود در صورت خروج نیروهای آمریکائی از عراق، نیروهای نظامی ناتو در عراق مستقر خواهند شد. البته آمریکا سعی می نماید با استفاده از راهکارهای سیاسی و دیپلماتیک بخصوص در چارچوب مذاکرات اتمی با ایران (برجام) از فعالیت های لجام گسیخته ایران در عراق و منطقۀ خاور میانه جلوگیری نماید. خودِ آمریکائی ها نیز باید با احترام به حق حاکمیت ملیِ مردم عراق بر سر نوشت خویش، به مداخلات خود در امور سیاسی این کشور پایان دهند.

  داعش در عراق

  هرچند که تشکیلات داعش توانائی و قدرت نظامی سالهای 2014 تا 2017  را ندارد، ولی بنابه دلایلی عینی که ناشی از نارضیتی های مردم سنی مذهب عراق و سوریه از دولت های خود است، هنوز هم با انجام فعالیتهای نظامی و انتخاب تاکتیک جنگ های غیر منظم، توانسته است به موجودیت خود ادامه دهد. داعش منطقه وسیعی را در عراق که به مثلث مرگ مشهور است و در  مثلثِ میان استان های کرکوک، دیاله و صلاح الدین واقع گردیده، تا حدود زیادی در کنترل خود قرار داده است. داعش تاکنون با انجام عملیات متعدد در طول این سال ها، صدها نفر از افراد نظامی و غیر نظامی را بقتل رسانیده است. آنها در مدت دو ماه گذشته با انفجار 49 ایستگاه توزیع و انتقال برق در مناطق مختلف، توانسته اند بخش وسیعی از مناطق مرکزی و جنوبی عراق را با بحران و معضلات سنگین بی برقی مواجه گردانند  که تاکنون هم ادامه دارد.

  بر طبق توافقات سیاسی میان جریانها و احزاب مختلف عراق مقرر گردیده است که انتخابات زود هنگام پارلمان این کشور در تاریخ دهم ماه اکتبر 2021 برگزار گردد. این انتخابات می تواند پنجره ای از امید را به روی مردم عراق در جهت بهبودی اوضاع سیاسی و اجتماعی آن کشور بگشاید. آیا احزاب و سازمانهای سیاسی در عراق توانائی معنوی و ملی آن را خواهند داشت که با برگزاری یک انتخابات سالم و عاری از کمی و کاستی به این امید تحقق ببخشند؟

  این موضوعی است که در آینده مشخص خواهد شد.

گرفته شده از: روزنامه آذربایجان شماره 160 تیر ماه 1400