«مرامنامه فرقه دموکرات آذربايجان»
مصوب نخستين کنگره فرقه دموکرات آذربايجان در دهم مهر ماه ۱۳۲٤
مقدمه
تحولات بزرگ سياسی و اجتماعی جهانشمولی که در عصر معاصر به وقوع پيوست نشان داد که دوره اضمحلال اوضاع اجتماعی پوسيده و کهنه ای که بدون در اسارت نگه داشتن ملل جهان و سوء استفاده از زحمت آنها قادر به ادامه حيات نيست، فرا رسيده است.
امروز ملل دنيا بطور آشکار زنجيرهای ظلم و جور را برای هميشه پاره نموده و می خواهند به هر قيمتی که شده آزادي هايی را که بشريت به بهای قرباني های بزرگ بدست آورده است حفظ و نگه دارند. به همين اين خاطر نيز در تمامی زمينه ها بين طرفداران دموکراسی با ارتجاع و عده ای ظالم که سعی بر حفظ حاکميت خود دارند و خلق هايی که خواستار آزادی می باشند روز به روز مبارزه ای شديد در حال اوج گرفتن است.
امروزه حتی طوايف و قبايلی که از لحاظ اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی به حالت ابتدايی به زندگی خود ادامه می دهند نيز بر عليه هر گونه ظلم و ستم قيام نموده و می خواهند زندگی خود را بصورت مستقل و آزاد بنا نهند.
پيروزی متفقين و نيروهای دموکراتيک بر آلمان فاشيست که در فکر تسخير جهان و کانون ارتجاع بين المللی بود نه تنها خلق های پيشرو اروپا را از وحشت و اضطراب خلاص نمود، بلکه اميد برای ايجاد دولتی دموکراتيک و آزاد را در کل ممالک دنيا منجمله کشورهای ضعيف، غير صنعتی و عقب مانده شرق را به ارمغان آورد.
آذربايجان يکی از مناطقی است که به آينده درخشان خود اميدوارد بوده و برای ايجاد نظامی آزاد و دموکراتيک آماده هر گونه فداکاری می باشد.
جنايتکاران داخلی و خـارجی که طی سده های گذشته سياست در اســارت نگه داشتن خلقمان را دنبال نموده اند، به غارت و چپاول ثروت مادی و معنوی ميليون ها آذربايجانی که با عرق جبين و خون خود بدست آورده اند بسنده نکرده و تاريخ بزرگ و سرفراز، فرهنگ کهن، زبان موزون و در يک کلام هستی ملی آن را منکر شده و سعی در اسارت نگه داشتن آن را دارند. ولی خلقمان در هيچ برهه ای از زمان در مقابل دشمن سر فرود نياورده و با مبارزه خود موفق به دفاع از شرافت خاک خود شده و تاريخ و زبان و فرهنگ خود را حفظ نموده است.
شخصيت های بزرگی چون ستارخان و شيخ محمد خيابانی در مبارزات خود در راه رهايی ملت آذربايجان فداکاري های بزرگی از خود نشان داده و ملل دنيا را به حيرت وا داشته اند. ملت آذربايجان به تمامی هموطنان خود در مبارزه بر عليه استبداد و ارتجاع هميشه ياری رسانده و اکنون نيز کسب آزادی و استقلال و ايجاد اصول نظام دموکراسی واقعی در ايران هدف عالی خلق آذربايجان می باشد. ملت آذربايجان از پيشروان جنبش های آزاديخواهی که ساير اقليت های قومی ساکن ايران نظير کردها در راه آن تلاش می کنند، محسوب می شود، و اين نيز آرزو و هدفی است که همه ايرانيان را متحد و دوست نموده است، چرا که ظلم و استبداد رضاخان همه اين خلق ها را از پا انداخته است. اگر اين ماجرا بار ديگر تکرار شود همه ملت های ايران را، بدون استثناء، دوباره به فلاکت و تباهی سوق خواهد داد.
استبداد رضاخان با رسوخ و ترويج ايده و اهداف فاشيستی هيتلر در وطنمان، ظلم و اسارت را در آن تشديد نمود. امکان خواندن و نوشتن و نشر کتاب و روزنامه و ايجاد آثار هنری و تئاتر به زبان مادری و استفاد از زبان مادری در ادارات و ارگان های قضائی محلی را برای آذربايجانيان و کردها و ساير اقليت های قومی ساکن ايران را ممنوع و از آنها سلب نموده و در نتيجه اين اقدامات بين خلق های ايران نفاق بزرگی بوجود آورد. عليرغم اينکه از فروپاشی اين نماد استبداد چهار سال می گذرد ولی باز اين سياست منحوس ادامه يافته و عناصر مرتجعی که اين سياست را به ميدان آورده اند رفته رفته جسورتر شده و با هجوم به خلق ها در حال خفه نمودن جنبش دموکراتيک آنها می باشند.
واضح است که ارتجاع نمی خواهد کشورمان از لحاظ صنعتی رشد و توسعه يافته و قدرتمند و مقتدر شود، و سعی بر آن دارد که کشور را در وضعيت گذشته نگه دارد.
بديهی است بر عليه اين سياست مرتجعانه که می خواهد چرخ رشد و ترقی ملتمان را به عقب برگرداند جداً بايد قيام نمود.
علاوه بر خواست های عمومی همه خلق های ايران که خواست آذربايجانيان نيز می باشد، آذربايجان دارای خصوصيات خاص و ويژه محلی می باشد. اين خصوصيات در افکار و زندگی سياسی، اقتصادی و فرهنگی خلقمان بوضوح مشاهده می شود. ما بايد با تمامی نيرويی که در توان داريم هستی ملی خود را ثابت نموده و سرنوشت و مقدرات وطنمان را با نيرو و اراده خودمان تعيين نمائيم، بايد از فرصتی که اوضاع و شرايط فعلی دنيا فراهم آورده است بهره برداری نموده، زندگی خود را مطابق ميل و خواسته خودمان يعنی طبق اصول حقيقی دموکراسی و بر اساس زندگی آزاد بنا نهيم و برای استفاده از اين فرصت بايد تضاد طبقاتی و صنفی را کنار بگذاريم. در اين راه کوشش هر آذربايجانی آزاديخواه ضروری است. ملت هايی که در سرتاسر آذربايجان زندگی می کنند بايد بودن توجه به تفاوت مليت و زبان، در اين راه دست به دست هم داده و سعی و تلاش نمايند. تمامی هموطنان بايد در راه ايده آل های دموکراسی و آزادی مانند يک بدن واحد متحد شده و برای هر گونه مبارزه ای حاضر و آماده باشند.
آذربايجان نيز، مانند ساير نقاط ايران، از کشورهای معاصر و متمدن دنيا صدها سال عقب مانده است. عصر معاصر عصر تکنولوژی، الکترونيک و عصر علم و صنعت و کشاورزی مجهز به تجهيزات و دستگاه های مدرن است. ما به فکر احياء دوباره شکوه و عظمت و شهرت پيشينيان خود و رسيدن به تاريخ پر افتخار خود هستيم. وطنمان را بايد به کشوری مترقی و صنعتی و يک کشور دموکراتيک حقيقی تبديل نمايم، در غير اينصورت از اسارت قدرتمندان رهايی نيافته و در مدتی کوتاه نابود خواهيم شد.
ملتی که نتواند زندگی سياسی، اقتصادی و فرهنگی خود را به اقتضای زمانه بنا نهد و در منگنه اوضاع اجتماعی پوسيده اسير مانده باشد، نمی تواند استقلال و آزادی خود را برای مدت طولانی نگه داشته و از اسارت دول امپرياليست رهايی يابد. اين از قوانين اجتناب ناپذير اجتماع و طبيعت است.
به همين سبب فرقه دموکرات آذربايجان، رشد و توسعه صنعتی، بازرگانی و علمی آذربايجان را يکی از شرط های ضروری ايجاد حکومت حقيقی ملی و توفيق اصول ملی و دموکراتيک می داند.
فرقه دموکرات آذربايجان در شرايطی فعاليت خود را آغاز می نمايد که جبهه دموکراسی در تمام دنيا پيروز شده است و دولت های کوچک و ضعيف دنيا نيز موفق شده اند بر اساس منشور آتلانتيک به حقوق ملی خود دست يابند و مقدرات خود را تعيين نمايند. فرقه دموکرات آذربايجان بعنوان يک تشکيلات ملی و دموکراتيک با در نظر گرفتن خصوصيات ايران و بالاخص آذربايجان واجب ترين وظايف خود را بصورت ذيل تعيين می نمايد؛
مسائل سياسی عمومی
۱- فرقه دموکرات آذربايجان با دفاع از استقلال و تماميت ارضی ايران و با در نظر گرفتن خصوصيات ملی و محلی آذربايجان جهت تسريع رشد و توسعه اقتصادی، سياسی و فرهنگی آن خواستار برگزاری فوری انتخابات انجمن های ايالتی و شهری می باشد.
۲- يکی از اصلی ترين وظايف فرقه دموکرات آذربايجان، کسب خودمختاری فرهنگی، اقتصادی، بازرگانی، زبانی در چهارچوب ايران و کسب حقوق گسترده جهت تنظيم زندگی خود مطابق ميل و خواست خود برای آذربايجان می باشد.
۳- فرقه دموکرات آذربايجان تامين آزادي های فردی را يکی از پايه های مقدس حقوق بشر و شهروندی شمرده و در اين راه مبارزه می کند.
٤- حکومت مستبدين که کشور را به فلاکت سوق داده و سبب تنزل اقتصادی، اجتماعی و سياسی آن شده و مردم را در ظلمت و جهالت نگه داشته است بايد بطور کامل محو شده و نبايد اجازه داده شود که بار ديگر ديکتاتوری برقرار شود.
۵- بايد به مردم آزادی بيان، آزادی انديشه، آزادی مطبوعات، آزادی تجمع و تشکيلات داده شود. مستبدين و مرتجعين تبليغ کننده تفکرات فاشيستی را بايد از اين امکانات محروم نمود.
۶- بايد دولت دموکراتيک حقيقی و مردمی که مسائل و مشکلات کشور را درک نموده و خواستار و قادر به حل آن ها باشد، از طريق همه پرسی عمومی ايجاد شود.
٧- بدون استثناء بايد به تمامی مردان و زنانی که به سن بيست سالگی رسيده اند حق انتخاب کردن، و از سن ۲٧ تا۸٠ سالگی علاوه بر آن حق انتخاب شدن نيز داده شود. در انتخابات بايد از اقداماتی نظير تهديد و تطميع جداً جلوگيری شود.
بايد به مردم امکان داد تا بصورت مستقيم و مخفی از حق قانونی خود يعنی رای دادن استفاده نمايد. تنها از اين راه می توان خادمين وطن و ملت را که نمايندگان حقيقی مردم می باشند، انتخاب نمود.
تبصره : انتحابات بايد در سراسر کشور بدون تاخير و در زمان معين و کوتاه انجام شود.
۸- حفظ دوستی با همه ملل متفق و دموکراتيک، خصوصاً دوستی با همسايه شمالی مان يعنی اتحاد جماهير شوروی پايه سياست خارجی ما را تشکيل می دهد.
٩- دستگاه دولتی بايد از طرفداران استبداد و ديکتاتوری و افراد دارای افکار فاشيستی زدوده شود. به هيچ وجه نبايد به اعمال غير قانونی مامورين دولتی نظير ژاندارم ها و شهربانی اجازه داده شود. همچنين اختلاس و رشوه خواری بايد بطور کامل از بين برود.
مسائل اقتصادی و تجاری
فرقه دموکرات آذربايجان بمنظور ترقی و توسعه کشور و حفاظت از آزادی مردم در مقابل تعرض ارتجاع خارجی و داخلی، تغيير بنيادين در اقتصاد کشور و اجرای تدابير اقتصادی زير را لازم و ضروری می داند؛
۱٠- اصول اقتصادی پوسيده که دوره اش به اتمام رسيده است بايد با شرايط اقتصادی و اجتماعی معاصر عوض شود. ملتمان بايد صنايع سنگين ملی خود را ايجاد کرده آنرا بصورت معاصر در آورد. چنان تدابيری بايد اتخاذ گردد که کشورمان در مدت کوتاه قادر به تامين احتياج خود به محصولات صنعتی از طريق کارخانجات خود باشد و کشور از فقر و فلاکتی که به آن دچار شده است رهايی يافته و در رده کشورهای مترقی و رشد يافته قرار گيرد.
۱۱- در نتيجه سياست هايی که در دوره استبداد به اجرا گذاشته شده است ثروت های آذربايجان تاراج شده و هيچ کارگاه، کارخانه و مرکز صنعتی مهم ديگری تاسيس نشده است. با در نظر گرفتن اين مسئله فرقه دموکرات آذربايجان جهت ايجاد صنايع ملی و ايجاد کارگاه، مدرسه و بيمارستان در آذربايجان بطور جدی خواستار فراهم شدن امکانات برای اين امور می باشد و باور دارد که از طريق انجمن های ايالتی و ولايتی می توان دست به چنين اقدامات زد. بخش اعظم درآمد آذربايجان از طريق تدابير فوق بايد صرف آبادی آذربايجان شود.
۱۲- به هر طريق ممکن بايد جهت گسترش بازرگانی و بهبود زندگی مادی مردم، با بيکاری مبارزه شده و در اين خصوص تدابير جدی اتخاذ گردد.
بايد به امور اقتصادی و تجاری چنان سامانی داده شود که بطور اعم تجار و بطور اخص کسبه خرده پا و متوسط و اصناف با مشکلات اقتصادی مواجه نشوند و در سراسر کشور حيات اقتصادی جان تازه ای گرفته و شرايط زندگی مادی مردم بهبود يابد.
۱۳- جهت پيشگيری از افت ارزش پول کشور تدابير لازمه و ضروری بايد اتخاذ گردد.
۱٤- بايد با مشارکت طبقه زحمتکش و کم درآمد شرکت های توليدی و تعاونی و کارخانجات کوچک ايجاد شده و به کارگاه های توليدی کمک نموده و برای رهايی آنها از ورشکستگی همت گماشت.
۱۵- جهت تسريع رشد و توسعه صنايع و بهبود وضعيت کارگران مواد ذيل بايد بصورت قانون در آيد؛
الف) در سراسر کشور بايد مدت کار روزانه ۸ ساعت تعيين گردد و متناسب با اضافه کار انجام شده مزد اضافی پرداخت شود.
ب) بايد برای کارگران، متخصصان و خادمين، قانون بيمه اجتماعی وضع و به مرحله اجرا گذاشته شود.
پ) در مورد اتحاديه ها و تمامی سازمان های کارگری قوانين خصوصی بايد وضع گردد.
ت) بايد کار کردن کودکانی که به سن چهارده سالگی نرسيده اند، ممنوع شده و مدت کار روزانه نوجوانانی که بين چهارده تا هجده سال سن دارند، بيشتر از شش ساعت نباشد.
ث) بايد برای جلوگيری از آواره شدن احتمالی کودکان يتيم و محتاج (بخاطر اجرای اين قوانين)، به حساب دولت يتيم خانه ايجاد شده و جهت ادامه تحصيل کودکان فقرا بايد به آنها تغذيه و لباس رايگان داده شود.
ج) بايد برای نوجوانان ۱٤ تا ۱۸ ساله هنرستان های فنی ويژه ايجاد شده و در آنجا دانش آموزان با چهار ساعت کار در روز، فنون مختلف را ياد گرفته و چهار ساعت نيز درس بخوانند٠
چ) در مدت کوتاهی بايد قانون کار وضع شود.
ح) بايد با در نظر گرفتن حقوق، به تمامی کارگران و خادمين يک روز در هفته روز استراحت، تعطيلی در روزهای ملی و دينی و يک ماه مرخصی در سال داده شود.
خ) از ۶ هفته مانده به وضع حمل زنان آبستن مشغول بکار تا ۶ هفته پس از آن بايد به آنها مرخصی با حقوق داده شود.
۱۶- بايد با در نظر گرفتن منافع مردم، اصول پرداخت ماليات دوباره بررسی شده و مقدار ماليات ها به نسبت وضعيت اقتصادی و درآمد شهروندان تعيين گردد و ماليات های غير مستقيم تا حد ممکن کاهش يابد.
۱٧- بايد جهت به مرحله اجرا در آوردن تدابير اقتصادی مذکور، بانک ملی آذربايجان با سرمايه کافی ايجاد شود.
کشاورزی
فرقه دموکرات آذربايجان دليل فقر روستائيان آذربايجان را در اصول فئودالی می داند که تا به امروز حاکم بر روستاها می باشد. به همين علت فرقه اجرای اقدامات ذيل را ضروری می داند؛
۱۸- بايد به منظور مشخص و تنظيم نمودن روابط بين روستائيان و ملاکان، در حداقل زمان ممکن قانون ويژه ای وضع گردد. بايد زمين های دولتی فوراً بين روستائيان بطور رايگان تقسيم شود. و نيز بايد املاک ملاکانی که طرفدار احياء دوباره استبداد بوده و آذربايجان را ترک نموده اند مصادره و در اختيار روستائيان گذاشته شود.
۱٩- جهت احياء کشاورزی و افزايش کشت و برای دادن وامهای طويل المدت و با بهره کم به روستائيان بايد فعاليت بانک کشاورزی تغيير و گسترش يابد بطوری که قادر به تامين اين احتياج باشد.
۲٠- بدعت گذاری و ماليات های بی رحمانه ای که از طرف ملاکان تحميل شده است
بايد از ميان برداشته شود و چنان شرايطی ايجاد گردد که روستائی با در آمد حاصل از محصول خود بتواند خانواده خود را تامين و يک زندگی لايق انسانی را بنا نهد.
۲۱- بايد جهت تنظيم امور کشاورزی و بهبود وضعيت روستائيان زحمتکش، در روستاها انجمن های روستايی ايجاد شده و انجمن های مزبور بايد توسط خود روستائيان اداره شود.
۲۲- کدخداها بايد از ميان روستائيان انتخاب شوند.
۲۳- جهت بنانهادن کشاورزی بر پايه اصول و روش های مدرن علمی و صنعتی، دولت بايد با قرار دادن تراکتور و ساير دستگاه های کشاورزی در اختيار روستائيان به آنان کمک نمايد.
۲٤- نبايد اجازه داده شود که ژاندارم ها و مامورين دولتی با سوء استفاده از مقام خود، دار و ندار روستائيان را از دستشان در آورند.
۲۵- جهت نجات روستائيان آذربايجانی از خطر خشکسالی و کم آبی بايد به حساب دولت چاه های آب ايجاد شده و چاه های آرتزين حفر شده و امکان بهره برداری از آب برکه ها و تالاب ها داده شود تا بدين ترتيب محصولات کشاورزی افزايش يافته و وضعيت روستائيان بهبود يابد.
آموزش و پرورش عمومی
فرقه دموکرات آذربايجان جهت مبارزه با بی سوادی و جهالت در راستای آموزش و پرورش عموم اجرای موارد ذيل را ضروری می داند؛
۲۶- اجرای سريع قانون آموزش رايگان و اجباری تصويب شده از طرف مجلس شورای ملی.
۲٧- زبان مادری وسيله ای پر قدرتی برای رشد فرهنگ ملی می باشد. به همين خاطر فرزندانمان بايد بدون معطلی خواه در مدارس دولتی و خواه در مدارس خصوصی بزبان مادريمان آموزش ببينند، و در اين راستا لازم است که بدون تاخير کتب درسی و ساير امکانات تحصيلی مهيا گردد. فرقه دموکرات آذربايجان، حق باز نمودن مدارس برای ساير اقليت های قومی نظير کردها و غيره بزبان مادريشان را محترم می شمارد.
۲۸- جهت تامين رشد و تکامل آموزش و پرورش عمومی آذربايجان بايد در تبريز دانشگاه ملی تاسيس گردد.
۲٩- برای باسواد نمودن بزرگسالان بايد در شهرها و روستاها بطور جداگانه مدارس و اماکن فنی- حرفه ای گشايش يابد. همچنين جهت ايجاد سهولت مادی و شرايط تحصيلی بايد تدابير ويژه ای اتخاذ شود.
۳٠- بايد کليه کتب و برنامه های درسی از مدارس ابتدائی گرفته تا آموزشگاه های عالی، از نو مورد بررسی قرار گيرد و از کلمات و جملاتی که ظلم و استبداد را تبليغ و ترويج می دهند بطور کامل تميز شده و جهت تربيت نسل جديد مطابق با اصول دموکراسی و روحيه آزاديخواهانه بايد کتب و برنامه های درسی جديد آماده گردد.
۳۱- بايد به تعداد مراکز آموزشی و علمی در شهرها و روستاها افزوده شده و کتابخانه ها و سالن های مطالعاتی ايجاد شود. همچنين برای عموم مردم بايد بصورت منتظم کنفرانس های مختلفی برگزار گردد. برای رفع نقصان و کاستي های مردم با استفاده از علم و فرهنگ، بايد آنها را در اين راه به مبارزه دعوت و تشويق نموده و ترياکخانه ها و خانه های فساد و قمارخانه های که نابود کننده نسل جوان می باشد، از بين برود. هدف از انجام اين امور آگاه نمودن مردم و ارتقاء اخلاق و معنويات آنها و آماده نمودن آن برای مبارزه جدی جهت نگهداری و حفظ استقلال و آزادی ميهن می باشد.
بهداشت عمومی
بهداشت و سلامتی مردم يکی از شروط مهم برای بقاء آنها می باشد. به همين خاطر فرقه دموکرات آذربايجان سلامتی و بهداشت مردم را يکی از مسائل جدی می داند که بايد به فکر آن بود. در اين راستا اجرا تدابير ذيل الزامی است؛
۳۲- تنها درمان و معالجه بيماران کافی نمی باشد، برای جلو گيری از مبتلا شدن به بيماري ها بايد تدابير جدی اتخاذ شود.
۳۳- بايد جهت جلوگيری از آلودگی، چرکابه ها و ريخت و پاش در کوچه و بازار و اماکن مسکونی، تدابير مقتضی اتخاذ گردد.
۳٤- بايد بر عليه تب و لرز (مالاريا) مبارزه جدی صورت گيرد و علل چنين بيماري های مهلکی بايد از ميان برداشته شود. بايد در اين راستا باتلاق ها خشکانده شده و به تعداد درختان افزوده شود.
۳۵- برای از بين بردن بيماري هايی نظير کچلی، ورم و ساير امراض، دولت بايد تدابير جدی اتخاذ و در اين جهت کمک های مادی و معنوی ارائه نمايد.
۳۶- جهت دادن اطلاعات بهداشتی ضروری و لازم برای زندگی روزمره مردم بايد کنفرانس های مختلفی برگزار و از طريق راديو اين امور به آنها تفهيم شده و با اين هدف کتابچه های ويژه ای منتشر شود.
۳٧- در شهرها و روستاها به منظور تعليم و تربيت نسل آينده بايد مراکز ويژه خردسالان و نوجوانان گشايش يافته و به حساب دولت مراکز تربيتی ايجاد گردد.
ادبيات، هنرهای زيبا و مطبوعات
۳۸- جهت رشد و توسعه ادبيات و هنرهای زيبا که بمنزله غذای معنوی و روحی مردم می باشد بايد کليه شرايط لازم فراهم شود. در اين راستا بايد در تبريز کانون نويسندگان و هنرمندان آذربايجان ايجاد و اين کانون بايد در ساير شهرهای آذربايجان شعبات خود را داير نمايد.
۳٩- برای تامين حق الزحمه و حق تأليف نويسندگان و صاحبان هنر، در بودجه دولتی بايد به اين کار بودجه کافی تخصيص داده شده و جوايزی برای آثاری که هنرمندان آفريده اند، در نظر گرفته شود.
٤٠- به منظور نگهداری و حفظ آثار ابدی که هنرمندان مردمی آذربايجان در زمينه نقاشی و مجسمه سازی و موسيقی آفريده اند، بايد توسط دولت مؤسسات و کارگاه های هنری (آتليه) بوجود آمده و زير دست استادان هنرمند به جوانان پر استعداد
هنرهای مختلف آموزش داده شود.
٤۱- برای حفظ آثار تاريخی و ميراث فرهنگی آذربايجان بايد يک موزه ملی تاسيس گردد.
٤۲- اشخاصی که مانع انتشار کتب به زبان ترکی آذربايجانی می شوند، بعنوان خائن به وطن و دشمن مردم بايد بازداشت شوند.
٤۳- بايد معلمان و کارمندانی که در ادارات دولتی مشغول بکار هستند، با حقوق مکفی تامين گردند.
٤٤- با در نظر گرفتن اينکه تئاتر مرکز تربيت اجتماعی مهمی می باشد، هزينه های تئاترهای موجود در تبريز و ساير شهرهای آذربايجان بايد از طرف دولت تامين .
مسئله ملی
٤۵- برای هر ملتی که در داخل کشور ايران زندگی می کنند، بايد توسط انجمن های ايالتی و ولايتی خودمختاری داخلی و حق تعيين سرنوشت داده شود.
٤۶- کليه ملت های ساکن ايران که دارای خصوصيات مشابه با مردم آذربايجان هستند بايد در ارگانها و سازمان های اجتماعی و ادارات دولتی از زبان مادری خود استفاده نموده و زبان های ملی در اين ادارات بايد آزادانه به کار برده شود.
امور قضائی
٤٧- بايد کليه قوانينی که در دوره رضاخان بوسيله عوامفريبی و اعمال زور تصويب گرديده، فسخ شده و به جای آن قوانين جديد مطابق با اصول دموکراسی و آزادی وضع شود. همچنين استقلال قضات بايد قطعاً تامين گردد. به دخالت ماموران شهربانی و ژاندارمری در امور حقوقی و قضائی بطور جدی بايد خاتمه داده شود.
٤۸- دادگاه ها بايد از هر گونه اعمال فشار بر آنان آزاد بوده و تنها متکی بر عدالت و حق باشند. دادگاه های سياسی و مطبوعاتی بايد با حضور هيئت منصفه برگزار شوند. بايد در دادگاه ها امور بصورت سريع انجام گردد. بلاتکليف نگاه داشتن متهمين جرم محسوب می شود. بدون وجود حکم رسمی دادستانی نمی توان وارد خانه کسی شده و تفتيش نمود. شهربانی و ژاندارمری نمی تواند افراد مورد سوء ظن را بيش از ۲٤ ساعت تحت بازداشت نگه دارد. حبس و تبعيدهای بدون گناه جرم محسوب شده و کسانی که به اين امر اقدام نموده باشند، مجازات می گردند.
٤٩- بايد مجرمين سابق را جلب نمود و در مدت ۲٤ ساعت به کار آن ها رسيدگی کرد. چنانچه جرم آن ها ثابت شود، بايد بدون معطلی مجازات شوند.
ارتش
۵٠- بايد ارتش اصلاح گردد تا بتواند بعنوان ارتش لايق يک کشور دموکراتيک اداره شود. همچنين قانون نظام وظيفه يابد به نفع مردم تغيير يابد.
