«از آذر تا آذر»

صحفاتی از خاطرات هاشم ترلان

ترجمه: سهند سرابی

(۱ ) …

… در روز ۱۶ آذرماه نامه‌ای از روزنامه «وطن یولوندا» دریافت کردم. آنها مرا به کار دعوت کرده بودند. من از همان روز به فکر افتادم تا به تبریز برگردم. تدارکات لازمه را انجام دادم. روز ۲۱ آذر در تبریز قیام آغاز شده بود. پادگان تبریز خود را تسلیم کرده و سلاح‌ها را بر زمین گذاشته بودند. مجلس ملی تشکیل شده بود. در‌این مجلس آقای پیشه‌وری رهبر فرقه دمکرات به سمت نخست وزیر دولت ملی برگزیده شد. او در همانجا لیست اعضای دولت خود را به مجلس ملی ارائه کرد.
روز ۲۲ آذر در تهران با دو جوان آذربایجانی رودررو شدم. آنها تازه از تبریز باز گشته بودند. ‌می‌خواستند لباس بخرند. من از آنها درباره وضع تبریز پرسیدم. یکی از آنها جواب داد :
– از تبریزنگو، تبریز یک پارچه آتش شده. فدائی‌ها همه کارها را به دست گرفته‌اند. ما هم گذاشتیم فرار کردیم.
گفتم :
– برای چی فرار کردید؟.
– ما گروهب…

Read more

«مریم فیروز» ـ «صمد وورغون»

دیداری فراموش نشدنی

بهروز مطلب زاده

صمد وورغون» و «مریم فیروز» دو شخصیت، دو جان شریف، دو نام فراموش نشدنی و ماندگار در تاریخ سیاسی، ادبی و فرهنگی ایران و آذربایجان هستند. صمد وورغون شاعر، نویسنده و نمایشنامه نویس بزرگ آذربایجان، و مریم فیروز، شاهزاده سرخی که با قلبی پرشور، لقای یک زندگی اشرافی و انگلی در میان سود جویان و چپاولگران فرا دست جامعه را بر لقایش، بخشید و در سیمای کمونیستی ثابت قدم و سیاست مداری مبارز و انسان دوست، همه هستی خود را در راه پیکار برای راه سعادت و خوشبختی زحمتکشان و فرودستان جامعه  به کار گرفت و تا آخرین دم حیات در این راه رزمید.

مریم فیروز، در یکی از سال های پس از جنگ دوم جهانی و شکست هزیمت بار فاشیسم جهانی، زمانی که خلق های اتحاد جماهیر شوروی، در تنی واحد آستین ها را بالا زده و عزم شان را جزم کرده بودند تا بر ویرانه های باقی مانده از جنگ، میهنی سربلند و آباد بنا کنند، گذارش به مسکو، پایتخت اولین کشور سوسیالیستی جهان می افتد. آن دو در «خانه دوستی خلق های اتحاد جماهیر شوروی و خلق های جهان» با یک دیگر آشنا می شوند. صمد وورغون مریم فیروز را به باکو د…

Read more

برگ های بهار آفتابی

- خاطره ها -

نویسنده علی توده / بهروز مطلب زاده

بخش اول  

 پیش در آمد

هنوز هم بسیاری از حوادث و رویدادهای مهمی که در پیرامونم گذشته را به خوبی به یاد می آورم.

انگاراین حوادث، نه درگذشته ها، که همین امروزاتفاق افتاده است.

حتی نقش ونگار رویهم تلنبار شده خاطرات سال های طولانی گذشته نیز، نتوانسته است یادهای ماندگار این حوادث را از ذهنم بزداید.

حکومت ملی آذربایجان، دربهارسال 1946 برای اولین باردرتاریخ ایران، «فیلارمونی دولتی» در شهر  تبریز را تاسیس کرد. مرا به عنوان مسئول این کانون هنری تازه تاسیس انتخاب کردند. من درآن زمان فقط 22 سال داشتم، همه آنهائی هم که در « فیلارمونی» کارمی کردند، اکثرا جوان بودند.

اما وقتی مردم ما، با چشمان تیزبین خود، همه آن چیزهائی را که این کانون هنری نوبنیاد درمیان توده ها انجام میداد، مشاهده کردند، باردیگر به نیروی دیرپا وکهن سال هنر یقین پیدا کردند...

اگرروشن تر بگوئیم، «فی…

Read more

دکتر محمدحسین یحیایی

بازخوانی بیانیه 12 شهریور

75 سال از انتشار سند مهم و تاریخی بیانیه 12 شهریور 1324 که زیر بنای « فرقه دمکرات آذربایجان » را پایه گذاری و مردم آذربایجان را با هویت، آزادی و حقوق خود آشنا کرد می گذرد، این بیانیه ( مراجعتنامه، سند راهبردی و ... ) نخستین سند سیاسی و حقوقی است که کلمات آن با دقت و هوشیاری کامل انتخاب شده و به دو زبان فارسی و ترکی ( شهریورین اون ایکیسی ) همزمان منتشر شده است. ولی این سند ماندگار که باید مورد توجه همگان بویژه ( مناطق و ملیت های دیگر کشور ) فعالین اجتماعی و سیاسی آن روز جامعه قرار می گرفت و ارزیابی می شد با کارشکنی و تبلیغات گسترده استبداد و ارتجاع مورد استقبال قرار نگرفت و با مانع تراشی از انتشار آن در مناطق دیگر به فراموشی سپرده شد.

آذربایجان در دوران رضا شاه روز های سختی گذرانده بود، سیاست یکسان سازی زبانی، ملی، فرهنگی و تاریخی بیشترین آثار مخرب خود را از نظر سیاسی، اقتصادی و روانی در آذربایجان گذارده بود، مردم سیاست زده و دلسرد به کنجی خزیده، خشم خود را فرو می خوردند تا شرایط مهیا شود، از آن رو برکن…

Read more

نقش اشرف پهلوی در کودتای 25 مرداد

نقش حزب توده ایران در خنثی کردن کودتا

افسران سازمان نظامی حزب توده ایران که عضو گارد شاهنشاهی بودند، خبر این کودتا را از‌طریق شبکه حزبی به حزب توده ایران می‌رسانند. سرهنگ مبشری، دبیر سازمان نظامی حزب توده ایران، با جزئیات از‌طریق تلفن طرح کودتا را به آگاهی مصدق می‌رساند و این‌چنین کودتا خنثی می‌شود.

کودتای ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ پروژه‌ای نافرجام برای سرنگونی دولت محمد مصدق بود که با طراحی و پشتیبانی مالی سازمان مخفی اطلاعات بریتانیا و سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا و با فرمان محمدرضا پهلوی، شکل گرفت که با شکست روبه‌رو شد. نقشه کودتا با همکاری بریتانیا و آمریکا طرح شد و پس از چندبار بازبینی و رایزنی با مقامات اصلی به تصویب رسید. نقشی که برای شاه در نظر گرفته شده بود، امضای فرمان برکناری مصدق و نیز امضای فرمان گماشتن سپهبد زاهدی به جایگاه نخست‌وزیری بود. اشرف پهلوی که به درخواست مصدق به خارج از کشور رفته بود، با مقامات آمریکایی و انگلیسی در سوئیس دیداری داشت و سپس با استفاده از نام خانوادگی شوهرش به ایران بازگشت و در مدت کوتاهی که فرصت داشت، شاه را در جریان طرح کودتا گذاشت و با آشکارشدن حضورش دوباره ناچار به خروج از کشور شد. شاه پس از تردیدهای نخستین، به امضای فرمان‌ها رضایت داد. بعدها روشن شد که شاه درواقع دو ورقه سفید را امضا کرده بود تا کودتاگران آنچه لا…

Read more

از محله امیر خیز تبریز تا پارک اتابک تهران

نیم نگاهی به‌اندیشه‌های نهضت مشروطیت و مشروطه خواهی

حمید دادیزاده

چند گویی ملک شد آباد و آزادند مردم،
گر دو صد عطار گوید مشک باید خود ببوید.
سالگشت امضا فرمان مشروطیت سپری شد و بر آن شدم‌این نوشته کوتاه را با تغییراتی نشر کنم و بد نیست که برخورد میرزاده عشقی را نسبت به مجلس چهارم همین جا بیاورم و باشد که مجلسیان امروز با مطالعه تاریخ مستند در مورد جایگاه خویش و زندگی امروزی مردم‌اندیشه کنند که وجدان تاریخ بیدار است:
این مجلس چارم به خدا ننگ بشر بود.—–دیدی چه خبر بود.
هر کار که کردند ضرر روی ضرر بود.——دیدی چه خبر بود.
زمانی که آخرین شعله‌های آزادیخواهی و مشروطیت در تهران و شهرهای‌ایران، حتی در بیشتر محلات تبریز به خاموشی گرائیده بود و نیروهای دولتی در پی نابودی کامل‌این ندای آزادی بودند، همه چشمها به یک محله دوخته شده بود، «امیره قیز محله سی» ، محله امیر خیز؛ جائی که سرداران مشروطه سنگر آزادی‌ایران را بر پا داشته بودند و با اردوی استبداد، که به سخن مورخین «چهره نفرت انگیزی» داشت، رو در رو‌ایستاده بودند. مشروطه خواهی سرداران ملی به مفهوم نفی استبداد داخلی و دفع و رفع سلطه…

Read more

دکتر محمدحسین یحیایی

تنش در جنوب قفقاز افزایش می یابد

بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بازیگران جهانی و منطقه ای برای حفظ و گسترش منافع خود دست بکار شدند تا با استفاده از همه ابزار و تضاد های آشکار و پنهان و تبلیغات گسترده در منطقه نفوذ کنند و نیرو های متمایل بخود را تقویت نمایند. در دوران شوروی اختلافات مرزی و جغرافیایی بین جمهوری ها چندان مشهود نبود و مردم جمهوری ها بعنوان شهروند شوروی اهمیت چندانی به این مرزبندی ها نمی دادند، با فروپاشی شوروی تضاد های پنهان اجتماعی و تاریخی و گاهی مرزی آشکار شدند و دو جمهوری آذربایجان و ارمنستان که از گذشته های دور خصومت و دشمنی پنهان داشتند، گرفتار جنگ و ویرانی شدند که خواست برخی از بازیگران سیاسی، دینی و مذهبی فرصت طلبان افراطی درونی این جمهوری ها بودند تا موقعیت سیاسی و اجتماعی خود را در آشفته بازار فروپاشی تقویت کنند، در جمهوری آذربایجان گروه های مذهبی با بخش اندکی از ملی گرایان ساده و گاهی خوش باور که به آنها تمایل داشتند در فکر برپایی جمهوری اسلامی بودند که از سوی ایران حمایت می شدند ولی گروه های ملی گرای گسترده تر با پایگاه اجتماعی وسیعتر در همسویی با ترکیه به جمهوری سکولار و اتحاد با اروپا و ناتو باور داشتند و در این راه هم قدم های نخستین را برداشتند، در سوی دیگر جمهوری ارمنستان با شعار های ارمنستان بزرگ و راه اندازی تبلیغات گسترده پیرامون نسل کشی ارامنه در دوران امپراتوری عثمانی شور و هیجان را آنچنان بالا برد تا زمینه جنگ فراهم شد.در نتیجه قره باغ علیا که بخشی از خاک جمهوری آذربایجان بود همراه با 7 ناحیه پیرامونی در جنگی خونین و بی رحمانه به تصرف ارمنستان درآمد که تا کنون 4 قط…

Read more

انقلاب مشروطیت نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران

جنبش مشروطيت بدون شك از رويدادهاي مهم و تأثيرگذار در تاريخ تحولات سياسي ايران محسوب مي‌شود. اثرات اين رويداد در زندگي فرهنگي و سياسي مردم، از ساير حوادثي كه تا آن تاريخ در كشورمان پديد آمده بود، عميق‌تر بوده است.
شكي نيست كه نارضايتي عميق جامعه ايران در سالهاي حكومت قاجار، ريشه اصلي اعتراضات مردمي عليه دولت و زمينه‌ساز شكل‌گيري نهضت مشروطيت بود. به عبارت ديگر هرج و مرج و فساد در دستگاه اداري، تهي شدن خزانه مملكت بر اثر اسراف و ولخرجي‌هاي شاهان و درباريان، انجام مسافرتهاي مكرر وغير ضروري مظفرالدين‌شاه به «فرنگ» از طريق دريافت وام با شرايط سنگين از دولتهاي بيگانه و تحميل ماليات‌هاي كمرشكن بر مردم، قحطي فزاينده در تهران و شهرستانها، تسلط روز افزون بيگانگان بر كشور، افزايش بهاي ارزاق عمومي، ظلم و تعدي مأموران قاجاري نسبت به مردم، بي حرمتي به مراجع تقليد و زير پا نهادن احكام اسلامي، بحران مالي و سقوط اقتصادي كشور و اعطاي امتيازات گوناگون به قدرت‌هاي استعماري، ريشه‌هاي انقلاب مشروطيت بودند.…

Read more

حضور زنان در انقلاب مشروطه

مجلۀ دانش و مردم- شمارۀ 17

تمرکز این نوشته، نقش زنان در انقلاب مشروطه و پیامدهای آن است. ولی پیش از آن، مروری بر پیش‌زمینه‌های این انقلاب ضروری است.

ایران در آستانه انقلاب مشروطه، کشوری فئودالی و نیمه مستعمره بود. در زمان یورش استعمارگران مقتدر اروپایی برای تصاحب منابع مواد خام سرزمین‌های شرق و گسترش بازار محصولات خود در جهان، ایران کشوری بود با دولت‌هایی ضعیف و پادشاهانی خودکامه،که از یک سو مجبور به واگذاری امتیازات اقتصادی و سیاسی به قدرت‌های استعماری بودند و از سوی دیگر بقای خود را در حفظ مناسبات یک‌طرفه استعماری می‌دیدند. اعطای این امتیازهای فضاحت‌بار یکی پس از دیگری، در عرصه‌های حقوقی، اقتصادی و سیاسی، در عمل حق تعیین سرنوشت ملت ایران را نشانه گرفته بود.

تحمیل قراردادهای ایران بر باد ده و فشارهای فزاینده دولت‌های امپریالیستی، مانع ایجاد و رشد صنایع ایران می‌گردید. هجوم کالاهای اروپایی به بازارهای ایران، و ناتوانی تولیدات داخلی در رقابت با آنها، در نبود حمایت دولتی از سر…

Read more