برداشت نمک؛ راهی برای طول عمر دریاچه اورمیه
مسعود تجریشی معاون انسانی سازمان حفاظت محیط زیست: جمع‌بندی مطالعات کارشناسی نشان داد برای اینکه بیلان نمک دریاچه اورمیه به سمت صاف و مسطح شدن دریاچه پیش نرود باید مقداری از نمک کف آن برداشت شود. مطالعات مشاوران خارجی که برای وزارت نیرو انجام دادند نشان داد که دریاچه اورمیه حدود ۵۰۰ سال آینده، صاف و به یک پلایای طبیعی، خور و بیابانک و یا دریاچه نمک تبدیل می‌شود و دیگر دریاچه عمق به خودش نمی‌بیند یا اینکه آب می‌آید و پخش می‌شود و سریع هم تبخیر می‌شود. پلایا مهم‌ترین حوضه رسوبی در محیط تبخیری است، در واقع حوضه رسوبی بسته‌ای است که در پست‌ترین نقطه بیابانی و یا فرورفتگی‌های طبیعی به وجود می‌آید، در پلایا زهکش مشخصی وجود نداشته و شیب توپوگرافی آن نزدیک به صفر است. با اینکه در پلایا سطح آب بالا است اما به علت اقلیم خشک و ویژگی قلیایی زیاد، پوشش گیاهی بسیار کم بوده و یا اصلاً وجود ندارد، پلایاها در فصل‌های مرطوب پر آب می‌شوند اما در فصل خشک آب خود را از دست می‌دهند، برخی پلایاها نیز همیشه خشک هستند.
در مورد شکل‌گیری پلایا نیز نظریات متفاوتی وجود دارد، برخی از پژوهشگران پلایا را باقیمانده دریاچه‌های بارای (pluvial lake) می‌دانند که در دوره‌های یخچالی و به دلیل بارش فراوان تشکیل شده‌اند و سپس با شروع هولوسن که با افزایش دما و کاهش باران همراه بوده، این‌گونه دریاچه‌ها، به‌تدریج تحلیل رفته و در نهایت به پلایا تغییر شکل داده‌اند.
به گزارش پانا مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه اورمیه گفت: در چند سال گذشته به علت کاهش تراز آب دریاچه اورمیه درصد نمک در بستر آن بالا رفته است ازاین‌رو برداشت آن نه‌تنها خللی در کار ستاد احیا ایجاد نمی‌کند بلکه کمکی به احیای دریاچه خواهد بود.
وی تأکید کرد: بر این اساس برداشت نمک از بستر دریاچه با مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست امکان‌پذیر است اما باید این برداشت از مکان‌های تعیین‌شده انجام شود تا آسیب بیشتری به دریاچه وارد نشود.
تجریشی گفت: تمام دریاچه‌های موجود در دنیا به لحاظ طبیعی عمر مشخصی دارند، در واقع دریاچه‌ای که الآن می‌بینیم قبلاً دریا بوده است، مثلاً دریای خزر و دریاچه وان هزاران سال قبل به هم متصل بودند اما آب موجود در آن‌ها به‌تدریج عقب‌نشینی کرده و از هم جدا شدند، در واقع به‌مرور رسوب‌گذاری انجام شد و فرسایش‌ها اتفاق افتاد و از همدیگر جدا افتادند.
معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست افزود: از نظر علم زمین‌شناسی دریاچه‌ها عمر مشخصی دارند و تمام آن‌ها در آینده خشک می‌شوند و ما برای اینکه این زمان را در خصوص دریاچه اورمیه طولانی‌تر کنیم اقداماتی در قالبی ستاد احیای دریاچه اورمیه انجام می‌دهیم.
وی تأکید کرد: البته تمام این اقدامات باید کاملاً علمی و مطالعه شده باشد، یکی از کارهای پیشنهادی برای نجات دریاچه اورمیه انتقال آب خزر به آن بود که در این راستا اگر قرار بود آب دریای خزر به سمت دریاچه اورمیه منتقل شود؛ در این صورت عمر دریاچه به ۵۰ سال می‌رسید یعنی کوتاه می‌شد، چون نمک‌های خزر با وارد شدن به اورمیه در کف آن ته‌نشین می‌شد از این‌رو پروژه انتقال منتفی شد.
تجریشی گفت: بر این اساس محاسبات و مطالعات برای انتقال آب را انجام دادیم مخصوصاً بعد از مطالعاتی که مشاوران خارجی برای انتقال آب خزر به دریاچه اورمیه برای وزارت نیرو داشتند به این جمع‌بندی کارشناسی رسیدیم که باید مقداری از نمک‌های دریاچه اورمیه را از کف آن برداشت کنیم تا بیلان نمک به سمتی نرود که دریاچه صاف و مسطح شود.
البته به علت بارش‌های اخیر کشور تراز آبی دریاچه اورمیه اکنون تا حدودی بهبود یافته است، آخرین وضع تراز دریاچه اورمیه در اردیبهشت‌ماه نسبت به زمان مشابه سال گذشته ۱٫۰۸ متر و نسبت به ابتدای سال آبی جاری (اول مهرماه سال گذشته) ۱٫۶۱ متر افزایش یافته که با این افزایش تراز، اکنون حجم آب دریاچه به بیش از ۵٫۱۹ میلیارد متر مکعب رسیده است درحالی‌که این میزان در روز مشابه سال قبل ۲٫۱۳ میلیارد مترمکعب بود.
تراز دریاچه اورمیه از سال ۱۳۴۴ تا سال ۱۳۷۲ در حد فاصل یک هزار و ۲۷۴ متر تا یک هزار و ۲۷۸ متر متغیر بود، اما از این تاریخ به بعد روند کاهشی تراز دریاچه آغاز شد و تا سال ۱۳۹۳ کاهش متوسط سالانه ۴۰ سانتی‌متر و در مجموع ۸ متر از تراز دریاچه اورمیه به ثبت رسید.
پس از تصویب طرح نجات دریاچه اورمیه و با وجود تغییر چشمگیر نداشتن بارش‌های حوضه در چهار سال گذشته تراز دریاچه اورمیه نسبت به تراز احتمالی از روند گذشته با افزایش همراه شد که این نشان‌دهنده توقف روند کاهشی و تثبیت وضعیت دریاچه است.
به‌واسطه بارش‌های مناسب سال آبی جاری امیدواری به احیای این گنجینه آبی شمال غرب کشور و تحقق اهداف برنامه‌ریزی برای بازگشت به تراز واسط دریاچه (۱۲۷۲ متر) بیشتر شده است.
دریاچه اورمیه در سال ۱۳۵۴ به‌عنوان سایت رامسر (تالاب بین‌المللی) ثبت و در سال ۱۳۵۶ از سوی یونسکو جزو مناطق حفاظت‌شده اعلام شد.
حوضه آبریز این دریاچه با مساحت ۵۱ هزار و ۸۷۶ کیلومترمربع یکی از ۶ حوضه آبریز اصلی کشور است.
