تحریم فولاد و مس چه تاثیری بر اقتصاد ایران دارد
علی رنجی پور
دونالد ترامپ، دیروز با صدور یک فرمان اجرایی، آهن، فولاد، مس و آلومینیوم را به فهرست تحریم‌های ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران اضافه کرد، تا عرصه را بیش از این بر ایران تنگ کند.
دایره هدف تحریم فلزات، چیزی در حدود ۱۰درصد درآمدهای خارجی ایران است که از طریق صادرات فلزات به دست می‌آید.
علی رنجی پور
دونالد ترامپ، دیروز با صدور یک فرمان اجرایی، آهن، فولاد، مس و آلومینیوم را به فهرست تحریم‌های ایالات متحده علیه جمهوری اسلامی ایران اضافه کرد، تا عرصه را بیش از این بر ایران تنگ کند. آن طور که از گفته‌های رئیس‌جمهوری آمریکا پیدا است، دایره هدف تحریم فلزات، چیزی در حدود ۱۰درصد درآمدهای خارجی ایران است که از طریق صادرات فلزات به دست می‌آید.
اما آیا دایره آهن و مس و آلومینیوم در اقتصاد ایران در این حد گسترده است؟
۱۰ درصد درآمد ارزی ایران چقدر است؟
بر اساس برآوردها کل درآمد ارزی ایران در سال گذشته کمتر از ۱۰۰ میلیارد دلار بوده است. گفته شده ایران پارسال چیزی در حدود ۵۰ میلیارد دلار نفت فروخته است. بر اساس گزارش عملکرد تجارت خارجی ایران حجم صادرات غیرنفتی ایران در سال ۹۷ هم برابر ۴۴.۳ میلیارد دلار گزارش شده. حاصل جمع این دو عدد چیزی حدود ۹۵ میلیارد دلار می‌شود که ۱۰ درصد آن معادل ۹.۵ میلیارد دلار محاسبه می‌شود.
حجم صادرات فلزات ایران چقدر است؟
در یکی از جدول‌های گزارش عملکرد تجارت خارجی، آمار صادرات غیرنفتی بر اساس ۱۰ فصل عمده کتاب مقررات گمرک، دسته‌بندی شده است.
در این جدول حجم صادرات فصل «چدن، آهن و فولاد» حدود ۳.۹ میلیارد دلار و حجم صادرات «مس و مصنوعات از مس» نزدیک به ۷۰۰ میلیون دلار گزارش شده است. در میان اقلام عمده صادراتی اثری از آلومینیوم دیده نمی‌شود. با این حساب به نظر می‌رسد مجموع صادرات فولاد و مس و آلومینیوم سرجمع بیش از ۵ میلیارد دلار نیست. این عدد معادل ۱۱درصد صادرات غیرنفتی و حدود ۵درصد کل درآمدهای ارزی ایران در سال گذشته است.
آخرین آمارهای وزارت صنعت و معدن و تجارت هم تقریبا همین نسبت را نشان می‌دهد. بر اساس آخرین گزارش ماهانه که در دی ماه پارسال منتشر شده، حجم صادرات «فلزات اساسی» در ۱۰ ماه نخست سال ۹۷، حدود ۴.۳ میلیارد دلار گزارش شده است که نزدیک به برآوردی است که از دسته‌بندی آمارهای گمرکی به دست آمده است.
با این حساب مشخص است که برآورد دولت آمریکا از سهم ۱۰ درصدی صادرات فولاد و مس و آلومینیوم، تا حدودی اغراق‌شده است و تقریبا دو برابر آخرین آمارهای تجارت خارجی ایران در سال ۹۷ است.
این البته حکایت سال گذشته است که ایران به رغم تحریم‌های آمریکا موفق شده بود صادرات نفت خام را بالای یک میلیون و ۲۰۰ هزار بشکه در روز نگه دارد. اما اگر واقع‌گرایانه به اوضاع نگاه کنیم و چشم‌انتظار کاهش شدید درآمدهای نفتی ایران در سال آینده باشیم، حساب و کتاب متفاوت از این خواهد بود. در این صورت برآورد سهم ۱۰درصدی صادرات فولاد و مس، دیگر اغراق‌شده به نظر نخواهد رسید.
ایران چقدر روی تولید صادرات فلزات اساسی حساب باز کرده است؟
مقایسه آمار سال‌های اخیر نشان می‌دهد ارزش صادرات فلزات اساسی افزایش داشته است. مطابق گزارش ده ماهه وزارت صنعت ایران، ارزش صادرات ۱۰ ماهه سال ۹۷ به یک سال پیش‌تر ۱۷درصد افزایش داشته است. البته حجم صادرات بیش از یک درصد رشد نکرده و به نظر می‌رسد این رشد ارزی، تحت تاثیر افزایش قیمت فلزات در بازارهای جهانی است.
مقایسه آمارهای سال ۹۶ هم نشان می‌دهد که حجم صادرات فلزات به نسبت سال ۹۵ افزایش چشمگیری داشته، چنانکه حجم صادرات نزدیک ۵۰ درصد و ارزش آن ۳۰ درصد در طول یک سال رشد داشته است.
بر اساس می‌توان نتیجه گرفت توسعه صادرات فلزهای اساسی در سال‌های اخیر در دستور کار بوده و دولت روی آن حساب باز کرده است.
قاعدتا هرگونه اختلال در این روند، باعث می‌شود هر آنچه در این سال‌ها رشته شده، پنبه شود.
تحریم فلزات چه تاثیری بر اقتصاد ایران خواهد داشت؟
ساده‌انگاری است اگر تاثیر تحریم فلزات اساسی را محدود به حذف شدن حدود ۵ میلیارد دلار از درآمد ارزی ایران بدانیم. ۵ میلیارد دلار در تجارت خارجی پرنوسان ایران چیز زیادی نیست، حتی در شرایط تحریم‌های سفت و سخت ایالات متحده آن را می‌توان در مقابل حجم آسیبی که صادرات نفتی ایران می‌بیند، نادیده گرفت.
اما تاثیر تحریم فولاد و مس و آلومینیوم تنها محدود به صادرات فلزات اساسی نخواهد ماند، بلکه فراتر از آن در فرایند تولید نیز اختلال ایجاد خواهد کرد.
عمده تولید آهن، مس و فولاد ایران برای مصرف داخلی است. بر اساس گزارش وزارت صنعت و معدن و تجارت مجموع تولید «فولاد خام»، «محصولات فولادی»، «کاتد مس»، «شمش آلومینیوم»، «آلومینا» و «سنگ آهن» در ۱۰ ماهه نخست پارسال بیش از ۶۵ میلیون تن بوده است. حتی اگر سنگ آهن را هم کم کنیم کل حجم تولید محصولات فلزی به بیش از ۲۵ میلیون تن می‌رسد.
این در حالی است حجم صادرات فلزات اساسی کمتر از ۸ میلیون تن است. در واقع چیزی در حدود ۱۲درصد تولید ایران در این بخش به خارج از ایران صادر می‌شود و بقیه مصرف داخلی دارد. با این اوصاف تحریم صادرات فلزات اساسی، روی تولید بیش از ۱۰ درصد صنایع فلزی ایران تاثیر دارد و می‌تواند رکود این حوزه را عمیق‌تر کند.
این در حالی است که بر اساس برآوردهای مرکز آمار ایران، میزان رکود کلی اقتصاد ایران در ۹ ماهه نخست سال ۹۷ حدود منفی ۴درصد و رکود بخش صنعت ایران حدود منفی ۸ درصد بوده است. قاعدتا در چنین شرایطی ظرفیت بازار مصرف داخلی نیز پایین می‌آید و تقاضا کم خواهد شد. در چنین وضعی نه مصرف کنندگان عمومی و نه واحدهای تولیدی که در سال‌های گذشته مشتری تولیدات کارخانه‌های فولاد و مس بوده‌اند، آمادگی و قدرت خرید گذشته را نخواهند داشت و این خود اثری مضاعف و دومینووار روی سقوط صنعت فلزات و سایر صنایع و سایر اجزای اقتصاد خواهد داشت.
در چنین شرایطی با گسترده‌تر شدن تحریم‌ها به عرصه صنایع فلزی، رکود کلی بخش صنعت و رکود اقتصاد ایران عمیق‌تر از این خواهد شد. رکودی که هم درآمدهای دولت را کاهش خواهد داد و بحران اقتصادی که تمام اجزای جامعه ایران را فرا گرفته، بزرگ‌تر و پیچیده‌تر از پیش خواهد شد.
