سایه‌روشن روابط ایران و آمریکا
شواهدی بر فعال شدن میانجی‌گرها و همچنین برخی پیغام‌ها و پسغام‌ها دیده می‌شود که نشان از نوعی رابطه محدود و مشخص بین ایران و آمریکا دارد.
چندی پیش بود که سخنگوی وزارت امور خارجه از پیشنهاد ایران به آمریکا رونمایی کرد. «سیدعباس‌موسوی»، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان در نشست خبری که با خبرنگاران داشت، گفت: «ما به آمریکا پیشنهاد دادیم پروتکل الحاقی را که قرار بود در سال ۲۰۲۳ به تصویب مجلس شورای اسلامی برسد، الان تصویب کنیم و در ازای آن دولت آمریکا هم لغو همه تحریم‌ها را در کنگره این کشور به تصویب برساند.»
گرچه این پیشنهاد ایران با مخالفت دولت آمریکا رو به رو شد. اما پرسشی که اذهان عمومی را به خود مشغول داشته این است که آیا هنوز رابطه‌ای، چه به‌صورت مستقیم و چه به‌صورت غیر مستقیم با آمریکا وجود دارد یا خیر. با توجه به سخنان سخنگوی وزارت امور خارجه، چنین به نظر می‌رسد روابطی در حد ارسال پیغام و پسغام وجود دارد که البته مربوط به پیشنهادهایی در محدوده موضوع‌هایی کاملا سیاسی یعنی تکلیف برجام و نوع پایبندی اروپاییها به آن و همچنین تلاش برای شکستن تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا است.
برای نزدیک شدن به درک این موضوع که، حتی اگر ارتباطی بین ایران و آمریکا صورت بپذیرد، چه کسی و با چه منطقی می‌تواند این رابطه را برقرار کند، برای توجیه هر رابطه با آمریکا باید به دو موضوع مهم اشاره کرد. این دو موضوع، یکی مصلحت عمومی و دیگری منافع ملی است. تنها این دو موضوع می‌توانند توجیه‌گر روابط ایران و آمریکا در شرایط کنونی باشند
رعایت مصلحت عموم جامعه و احقاق آن، یکی از اهداف اولیه و اصلی هر حکومتی است. منظور از مصالح عمومی، خیر و صلاح مشترک جامعه است که تضمین کننده رعایت حقوق، ارزش‌ها و اهداف یک نظام سیاسی است که تامین آنها نیازمند اتخاذ تصمیمات مختلفی از جانب حاکمان در موقعیت‌ها و شرایط گوناگون است. شناخت این که مصلحت عمومی در یک جامعه چیست و چه تصمیماتی موجب تامین این مصالح می‌شود از موضوعاتی است که در هر جامعه‌ای با توجه به مختصات خاص آن متفاوت خواهد بود؛ اما نقطه مشترک و مورد اتفاق همگان بر این است که تحقق مصالح عمومی از وظایف اصلی حکومت و حتی از نگاه برخی هدف آن به حساب می‌آید.
چه کسانی منافع ملی را مشخص می‌کنند؟
اما در مورد موضوع دیگر یعنی منافع ملی باید گفت این سوال مهمی است که به راستی منافع ملّی را چه کسانی مشخص می‌کنند؟ صرف نظر از عقاید و نظرهای مختلفی که در این خصوص وجود دارد، می‌توان به عنوان یک پاسخ کلّی بیان داشت که مقامات عالی هر کشوری تعیین کننده منافع ملّی آن کشور هستند؛ زیرا منافع ملّی، مسئله‌ای سیاسی است و نظر نهایی را در این باب، مقامات سیاسی میدهند.
پُر واضح است که ایران نیز ممکن است از سر مصلحت عمومی و توجه به منافع ملی در واکنش به فشار آمریکا و در صورت ناکامی اروپا در تضمین منافع اقتصادی ایران از توافق هسته‌ای، اقدامات تلافی‌جویانه‌ای را علیه آمریکا و اسرائیل در دستور کار قرار دهد. اما باز این پرسش خودنمایی می‌کند که دعوای بین ایران و آمریکا قرار است چگونه حل شود، آیا این دعوا تا همیشه ادامه دارد یا مقطعی است؟ بدون شک پاسخ به این پرسش‌ها برای مردمی(ملت ایران) که به خاطر تحریم‌های یک‌جانبه دچار مشکلات معیشتی و اقتصادی شده‌اند، بیش از پیش ضرورت می‌یابد.
گرچه تنش بین تهران و واشنگتن موضوع جدیدی نیست. اما افزایش سطح تنش بین این دو کشور و در فهرست لیست تروریست قرار دادن برخی نهادهای نظامی و دولتی ایران توسط آمریکا خود گویای درجه‌ای از تنش است که در طی چهل سال گذشته بی‌سابقه بوده است. از این‌رو، اظهار نظر مقامات دو سو مبنی بر آمادگی کافی برای ورود به فاز تقابل نظامی نگرانی‌ها را تا آنجا دامن زده که یوسف بن‌علوی، وزیر خارجه عمان، در پی دیدار اخیرش از تهران گفت «اگر جنگی در بگیرد، بحث بحث یک هفته و دو هفته یا یک ماه و دو ماه نیست… بحث بودن یا نبودن است».
روابط غیرمستقیم ایران و آمریکا
بنابراین، شواهدی بر فعال شدن میانجی‌گرها و همچنین برخی پیغام‌ها و پسغام‌ها دیده می‌شود که نشان از نوعی رابطه محدود و مشخص بین ایران و آمریکا دارد.
یکی از شواهدی که می‌توان به آن استناد کرد، همین اظهارات سخنگوی وزارت خارجه ایران در جمع خبرنگاران است.
به گزارش اعتماد آنلاین سیدعباس‌موسوی، سخنگوی وزارت خارجه در نشست خود با خبرنگاران از پیشنهاد ایران به آمریکا رونمایی کرد. در مرحله اول محتوای پیام برای خوانندگان یا مردم ایران اهمیت خاصی ندارد و مهم این است که ایران چگونه با آمریکا در ارتباط است که سخنگوی وزارت امور خارجه از پیشنهاد ایران به آمریکا سخن گفته است؟ و در مرحله دوم نیز مضمون و محتوای پیام ردوبدل شده قرار دارد که البته مشخص است.
رابطه در قالب پیشنهادهای ظریف
البته سابقه رونمایی از این موضوع یا پیشنهاد نیز به نشست خبری سیدعباس موسوی بر نمی‌گردد، چون خود «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه کشورمان نیز چندی پیش از این پیشنهاد، سخن گفت، به صورتی که نخست «گاردین»، روزنامه بریتانیایی و سپس ساعاتی بعد شبکه خبری آمریکایی «اِن‌بی‌سی» آن را گزارش داد.
محمدجواد ظریف، در گفت‌وگو با خبرنگاران غربی در سازمان ملل ،برای رسیدن به یک توافق با آمریکا و پایان دادن به تنش‌های فزاینده بین ایران و آمریکا، «پیشنهاد» تصویب زودهنگام پروتکل الحاقی همراه با تشدید و دائمی شدن بازرسی‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره برنامه هسته‌ای ایران را در قبال لغو تحریم‌های آمریکا مطرح کرده است.
وزیر امور خارجه در گفت‌وگوهایی که با رسانه‌ها و نمایندگان افکار عمومی در نیویورک داشت، برای شکستن فضاسازی‌های دولت آمریکا با طرح اینکه اگر واقعا دولت آمریکا خواهان گفت‌وگو و برداشتن گامی رو به جلو است، پیشنهاد مشخصی از سوی جمهوری اسلامی ایران مطرح شده است. حال که محمدجواد ظریف در پی شکستن تحریم‌ها و بازگرداندن شرایط کشور به شرایط عادی و نرمال است، بهتر آن است که مردم نیز در جریان این پیشنهادها و ارتباط‌های مستقیم و غیرمستقیم با آمریکا باشند. در چنین شرایطی هیچ اقدامی بدون شفافیت به مردم کمک نخواهد کرد. بنابراین شفاف‌سازی در باره رابطه با آمریکا یکی از مطالبات مردم از دولت و حاکمیت در کلیت آن است.
به پیشنهاد ظریف بر می‌گردیم. اگر بخواهیم خلاصه‌ای از این پیشنهاد را برای خوانندگان محترم ارائه کنیم، باید گفت نظارت‌ها بر برنامه هسته‌ای ایران سخت‌تر و دائمی می‌شود و نگرانی‌های مطرح‌شده از سوی واشنگتن در این زمینه برطرف می‌گردد.
با این حال تاکنون هیچ مقام آمریکایی به «پیشنهاد» اخیر محمدجواد ظریف برای رسیدن به یک توافق با آمریکا پاسخ نداده است.
به گفته «اِن‌بی‌سی»، یکی از خبرنگاران از ظریف پرسید آیا پیشنهادی برای رسیدن به یک توافق با آمریکا و پایان دادن به بن‌بست کنونی بین دو کشور ایران و آمریکا در نظر دارد؟ ظریف نیز در جواب گفت «به عنوان یک دیپلمات، من باید همیشه به راه‌حل‌هایی فکر کنم؛ این کار من است. اما وظیفه خود نمی‌دانم که این راه‌حل‌ها را اعلام کنم. من چندین پیشنهاد در این باره دارم».
مطابق مواد مندرج در توافقنامه برجام، ایالات متحده آمریکا قبول می‌کند در صورتی که ایران پروتکل الحاقی درباره عدم گسترش تسلیحات هسته‌ای را بپذیرد، به تحریم‌های این کشور در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایران پایان بدهد.
پروتکل الحاقی خواستار نظارت بر تمامی فعالیت‌های هسته‌ای ایران به طور دائمی است. این معاهده همچنین به بازرسان آژانس اجازه می‌دهد که نسبت به بازرسی‌های از پیش اعلام‌نشده و اتفاقی، در تمام نقاط ایران اقدام کند. این اقدامی است که جمهوری اسلامی در قالب توافق اتمی موسوم به «برجام»، پذیرفته است که در سال ۲۰۲۳ یعنی چهار سال دیگر در ازای رفع تحریم‌ها به انجام برساند.
این در حالی است که هرچند ایران هم‌‌اکنون به طور «داوطلبانه» در حال اجرای پروتکل الحاقی است، اما این پروتکل هنوز در مجلس شورای اسلامی ایران تصویب نشده است.
شاهدی دیگر
به گزارش اسپوتنیک به نقل از جام جم آنلاین، «هیثر نائورت»، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در یک کنفرانس خبری ضمن رد گفت‌وگوی «رکس تیلرسون»، وزیر خارجه آمریکا با همتای ایرانی خود، «محمد جواد ظریف» گفت که واشنگتن، برخی کانال‌های ارتباطی برای تعامل با دولت ایران دارد.
از لحاظ قواعد سیاست باید پذیرفت که برخی تصمیمات حاکمیت در قالب امنیت ملی در پنهانی‌ترین روش خود پنهان باقی خواهد ماند، اما به نظر نمی‌رسد در شرایطی که مردم به خاطر تحریم‌های آمریکا از یک سو و ناکارآمدی و نداشتن پشتوانه نظری در امر سیاست در ایران در فشار و سختی به سر می‌برند، این حقِ عمومی همه ملت ایران است که بدانند رابطه با آمریکا بر سر مساله‌ای که با زندگی مردم رابطه مستقیمی دارد، چگونه ارتباط برقرار خواهد شد. از سوی دیگر می‌توان از طریق «قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات»، نیز پیگیر ارتباطهایی با محتویات غیر طبقه بندی شده بود.
با این تفاسیر چندی پیش بود که سخنگوی وزارت خارجه امریکا در خصوص دیدار تیلرسون و ظریف توضیح داد که احتمالا صحبتی بین آنها صورت نگرفته است، اما ما کانال‌های دیپلماتیک مختلفی داریم که از آنها برای ارتباط با دولت ایران استفاده می‌کنیم.
هیثر نائورت از پاسخ دادن به سوالات خبرنگاران درباره گفت‌وگوهای محرمانه دیپلماتیک خودداری کرده و گفت که هنوز این کار انجام نشده است.
وی همچنین در پاسخ به سوالی درباره اقدام دولت آمریکا برای بررسی سیاست‌هایش در قبال ایران گفت: «بررسی‌ها درباره سیاست ایران، هنوز ادامه دارد. ما این را گفته‌ایم که دست‌کم تا زمان تکمیل این بررسی‌ها به برجام پایبند خواهیم بود. این موضع ما تغییر نکرده است.»
نائورت تصریح کرد: «ما اطمینان حاصل خواهیم کرد که ایران، کاملاً در برابر آنچه لازم است انجام دهد، پاسخگو خواهد بود. پس، این بررسی در جریان است.»
بیگدلی: اروپا نیز زمانی نگران روابط بین ایران و آمریکا بود
«علی بیگدلی»، استاد دانشگاه شهید بهشتی و تحلیل‌گر مسائل سیاسی ضمن رد هرگونه ارتباط بین ایران و آمریکا گفت: «به نظر نمی‌رسد که ایران رابطه‌ای پنهان با شخصی مثل ترامپ که به هیچ قاعده‌ای در سیاست معتقد نیست برقرار کند».
او در ادامه گفت: «خود دولت ترامپ هم به این نقطه نظر رسیده که در آستانه انتخابات ۲۰۲۰ نمی‌خواهد موقعیت خودش را از دست بدهد و از طرف دیگر به دست آوردن یک موفقیت در ارتباط با ایران در سیاست خارجی ترامپ بسیار اهمیت دارد. بنابراین شاید وقتی به ظاهر اتفاقاتی که افتاده بنگریم (منظور فشارهایی که کشور ما و ملت ایران به خاطر تحریم‌های آمریکا متحمل شده‌اند) به این نتیجه برسیم که ایران بیش از آمریکا به دنبال رفع این تحریم‌ها باشد اما این آمریکا است که بیش از پیش به ایجاد کانالی ارتباطی با ایران نیازمند است»..
علی بیگدلی در پاسخ به این سوال که چند سال پیش بود که اروپاییها نگران بودند که مبادا ایران با آمریکا رابطه برقرار کنند، نظر شما در این باره چیست، گفت: «بله دلیل اروپا نیز این بود که در سال ۲۰۱۳ اخبار یا بهتر است بگویم آماری منتشر شد که نشان داد مبادلات تجاری شرکت‌های ایرانی با ایالات متحده از سال ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳، ۳۵درصد رشد داشته، همین موضوع باعث نگرانی اروپاییها شد».
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: «اما آمارهای دیگری نیز طی همان سال‌ها منتشر شد که نشان از پایین آمدن میزان مبادلات تجاری بین ایران و آمریکا داشت. البته اروپاییها به این خاطر نگران بودند که از یک طرف شاهد بالارفتن و شدت گرفتن لحن خصمانه دو طرف ایرانی و امریکایی نسبت به یکدیگر بودند و از سوی دیگر نیز فشارهای بیش از حد آمریکایی‌ها بر اروپاییها که تا تحریم‌های اعمال شده علیه ایران از سوی جامعه جهانی را زیر پا نگذارند، با این اوصاف اگر ایران و آمریکا رابطه‌ای برقرار می‌کردند برای آنها قابل درک نبود».
او در پایان گفت: «این خبرها که ایران و آمریکا به صورت پنهان در ارتباط هستند سخن تازه‌ای نیست. برخی از ناظران سیاسی نیز بر این اعتقادند که غربی‌ها به ویژه رهبران امریکایی رویکردی دوگانه را در قبال ایران اتخاذ کرده‌اند و تلاش دارند با بیان اظهارات تند و خصمانه علیه تهران پوششی برای خود ایجاد کنند تا در لوای آن به عقد قراردادهای کلان با ایران بپردازند»
همدلی
