چین با رویکرد کلیدی در خاور میانه

الکسی ماسلوف: پروفسور، دکترای علوم تاریخی (مدیر موسسه کشورهای آسیایی و آفریقایی دانشگاه دولتی مسکو به نام « دانشگاه پاتریس لومومبا») (1)چرا سفر«شی جین پینگ» به عربستان سعودی به یک رویداد کلیدی تبدیل می شود:

سفر سه روزه شی جین پینگ، رئیس جمهور چین به عربستان سعودی، که چند روزپیش انجام شد، اگر نگوییم نقطه عطفی، قطعاً به یک رویداد کلیدی برای دیپلماسی چین در سال جاری است.

شی جین پینگ، رئیس جمهور چین و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی "توافقنامه جامع مشارکت راهبردی" را امضاء کردند، همچنین طرحی برای هماهنگی بین برنامه های بلند مدت به تصویب رسید : "چشم انداز 2030" عربستان (در چارچوب آن، شهر نئوم در سواحل دریای سرخ در حال انجام است) که باید به مرکز جهانی فناوری‌های نوآور، کمربند- جاده چین تبدیل شود.

ریاض با سران عضو شورای همکاری کشورهای عربی خلیج فارس نشست بزرگی با رئیس جمهور چین برقرار کرد. نتیجه این نشست توافقی در مورد ایجاد شورای سرمایه گذاری مشترک و مرکز امنیت هسته ای توسط پکن با کشورهای عربی حاصل شد. علاوه بر این، چین به شرکای خاورمیانه ایی خود یک طرح همکاری در 8 زمینه از جمله انرژی، غذا، سلامت، نوآوری سبز، امنیت و توسعه مناسبات  ارائه داد.

 همه این توافق ها نشان می دهد چین با رویکردی دراز مدت به منطقه آمده است.

 پروژه هاییکه قرار است اجرا شوند، هرکدام دلالت بر یک فناوری طولانی مدت دارند. و همچنین به این معنی همکاری مالی و تجاری که می تواند اولین نتایج جدی چنین مشارکتی را در 5 تا 7 سال آینده مشاهده کرد. عربستان سعودی بازار خود را به روی فناوری پیشرفته چینی بازمی کند. این در درجه اول «هواوی» (2) و تعدادی دیگر از شرکت های بزرگ چینی است. قابل توجه اینکه چند روز پیش، کار هوآوی بار دیگر در ایالات متحده محدود شد، ولی چنین بازاری با فن آوری پیشرفته چین اعتماد سازی درسطح بالا بین ریاض وپکن است.

چه کسانی از در گیری ایران وعربستان سعودی سود می برند؟(3)

کمتر کسی انتظار داشت که چین و عربستان سعودی درباره امنیت منطقه گفتگو کنند. هنگامیکه واشنگتن  خود را تضمیمن کننده امنیت پادشاهی عربستان سعودی می دانست. ناگهان معلوم شد که چین آماده است در بحث مسائل امنیتی نیزشرکت کند. این شاید اولین بارباشد که پکن، فراتر از مرزهای خود، شروع به طرح مسائل مربوط به ارائه تضمین هایی امنیتی کرده است. قبلا جمهوری خلق چین قادر به ارائه چنین برنامه ایی برای همه شرکای خود نبود. اول از همه، همانطور که  مشاهده می کنیم، می توانند در مورد سیستم نظامی الکترونیک و سیستم های امنیت سایبری و همچنین همکاری در زمینه گشت های مشترک دریایی و امنیت مسیرهای تجارت دریایی گفتگوکنند.

ادعای مبنی بر اینکه چین ممکن است در نهایت سامانه‌های دفاع هوایی خود را به سعودی‌ها ارائه دهد  تاکنون دیده نشده، هر چند گفته میشود سیستم‌های چینی مؤثرتر از مجتمع‌های آمریکایی هستند. مهمتر از همه، امروز ما آمادگی ریاض را برای کنار گذاشتن فناوری های آمریکایی و تغییرات در سیستم دفاعی مشاهده نمی کنیم. باید درک کرد اگر این اتفاق بیفتد، قطعاً در آینده خواهد بود. سئوال اصلی که اکنون برخی را نگران می سازد این است ایا عربستان سعودی  به ایجاد روابط دوجانبه با ایالات متحده ادامه خواهد داد و یا در سطح معینی متوقف و یا به تدریج این سیستم دفاعی را کاهش خواهد داد؟ هنوز پاسخ روشنی بر این سوال ها وجود ندارد. اما در عمل می بینیم که چگونه این روابط به تدریج تنزل یافته. ابتدا در دولت دونالد ترامپ و سپس در زمان جو بایدن، رئیس جمهور جدید آمریکا.

شی جین پینگ پیشنهادات بسیاری را برای ریاض به همراه آورد. که عمدتاً در مورد  مناسبات اقتصادی است نه سیاسی، اگرچه سیاست همیشه پشت اقتصاد قرار دارد. از سوی دیگر، ایالات متحده دائماً تلاش می کند کالای خود را تحمیل کند و معتقد هست که پادشاه ثروتمند خاورمیانه نیازی به سرمایه گذاری اضافی ندارد و هر آنچه را که مثلاً در زمینه فناوری نیاز دارند، می توان از آنها خریداری کنند. چین نیزهمچنان دراین نشست پیشنهاد توسعه مشترک پروژه ها را داد. ممکن است این امر درآینده منجر به ایجاد نوعی پارک و منطقه فناوری شود که بر اساس آن سرمایه گذاری می کنند.

چین و عربستان سعودی در مورد مسائل امنیتی منطقه نیز گفتگو کردند.

مدت هاست که گفته می شود چین تجربه ای در مورد خاورمیانه ندارد. کارشناسان معتقد بودند که دیپلماسی چین تنها در آسیا و در درجه اول در آسیای مرکزی و جنوب شرقی با موفقیت کار می کند، اما در عین حال مبنای جدی برای تعامل با کشورهای خاورمیانه مثلاً از نظر تاریخی ندارد. بنابراین، هیچ پیشرفت ملموسی  با شرکای خاورمیانه‌ نخواهد داشت. اما می بینیم دیپلماسی چین در حال بهبود است. از جمله موارد مهم با روسیه، که همیشه خود را مبتکر مناسبات در خاورمیانه می دانست. چین نیزآموخت که روابط دوستی با عربستان سعودی و ایران برقرار کند، با وجود اینکه لحظات سختی بین ریاض و تهران وجود دارد. پکن توانسته روابط خوب را با هر دو طرف (ایران – عربستان سعودی) برقرار کند اکنون می تواند در این شرایط به عنوان نوعی میانجی عمل نماید. چین  درضمن رابطه خوبی با اسرائیل دارد، در حالیکه عربستان سعودی و کل جهان عرب از اقدامات تل آویو هراس دارند. یعنی برای اولین بارکشوری به خاورمیانه آمده است که در کمال تعجب با همه بازیگران منطقه روابط نسبتاً مناسبی برقرارکرد.

به نظر رهبرچین، کشورهای حوزه خلیج فارس باید از بورس ملی نفت و گاز شانگهای به عنوان بستری برای تسویه حساب به یوان (واحد پول چینی) استفاده کنند.

چین به واردات حجم زیاد نفت خام از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، گسترش واردات گاز طبیعی مایع، تقویت همکاری در زمینه اکتشاف و تولید نفت و گاز، خدمات مهندسی، ذخیره سازی، حمل و نقل و فرآوری، و استفاده کامل از ادامه شانگهای خواهد داد. شی جین پینگ گفت: مبادلات نفت و گاز ملی به عنوان بستری برای شهرک سازی به یوان است.

به گزارش مجله کامرسانت چین یکی از شرکای قدرتمند خارجی جهان دارای منابع اصلی سرمایه گذاری به خاور میانه آمد.(4)

شی جین پینگ رهبرچین در عربستان سعودی با تمام افتخارات ممکن به عنوان یک مهمان عالیقدرعزیز دور از انتظار جهانیان مورد استقبال قرار گرفت. ریاض با پرچم های چین مزین شده بود. تصاویر رهبر جمهوری خلق چین در صفحه اول روزنامه های عربستان سعودی منتشر شد. (بر خلاف دولت حسن روحانی با بی اعتنایی- هم اکنون نیززمان دولت سید ابراهیم رئیسی دراعتراض به "بیانیه مشترک با عربستان سعودی" مورد بی مهری حاکمیت جمهوری اسلامی قرار گرفت و عاشقان دلبسته به غرب خنجر را در رسانه های تبلیغی از رو بستند . م)

سفر شی جین پینگ، به ریاض تنها سومین سفر خارجی از زمان شروع همه گیری ویروس کرونا است. وی پیش از آن موفق به بازدید از قزاقستان و ازبکستان شده بود. دیدار «شی جین پینگ» از سال 2016 به عربستان سعودی و از آن زمان همکاری بین پکن و ریاض (برخلاف تهران .م) به شدت افزایش یافته است. بر اساس داده های خبرگزاری رسمی عربستان سعودی SPA که در آستانه ورود یک میهمان عالی رتبه منتشر شده است، طی پنج سال گذشته، چین با اطمینان جای شریک تجاری پیشرو پادشاهی را گرفته است. در سال 2021، تجارت متقابل به 309 میلیارد ریال سعودی (حدود 82.1 میلیارد دلار) رسید. علاوه بر این، چند سال پیش، عربستان سعودی در فهرست کشورهایی که در چین سرمایه‌ گذاری می‌کنند، رتبه دوازدهم را کسب کرد. که به نوبه خود "بزرگترین کشور عربی" از نظر سرمایه گذاری بین سال های 2005 تا 2020 تبدیل شده است - این پادشاهی حدود   20%از کل سرمایه گذاری های پکن را در منطقه به خود اختصاص داده است.

سهم عربستان از حجم نفت وارداتی چین در سال گذشته حدود 17% بوده است.

در جریان سفر «شی جین پینگ» شرکت های سعودی و چینی 34 قرارداد سرمایه گذاری در زمینه های مختلف از انرژی سبز و فناوری اطلاعات گرفته تا حمل و نقل و ساخت و ساز امضاء کردند.

بلومبرگ (شرکت رسانهٔ جمعی چندملیتی( به نقل از خالد الفالح، وزیر سرمایه گذاری عربستان سعودی گزارش داد، مقامات عربستان سعودی و چین در نشست ریاض توافقنامه سرمایه گذاری 50 میلیارد دلاری امضاء کردند. پیش از این رسانه ها اعلام کرده بودند که این مبلغ بیش از 110 میلیارد ریال سعودی (حدود 29.2 میلیارد دلار) است.

برنامه رئیس جمهور چین علاوه بر مذاکرات دوجانبه با مقامات سعودی، شامل دو اجلاس سران "چین - جهان عرب" و "چین - شورای همکاری کشورهای عرب خلیج فارس (GCC)" بود.

در نتیجه، شی جین پینگ در این سفرسه روزه با بیش از 30 تن از سران کشورها و بازرگانان دیدار داشت . چین و هم کشورهای عربی به هر طریق ممکن تاکید نمودند که علاقمند به توسعه بیشتر روابط هستند.

برای پایتخت های خاورمیانه، پکن یکی از مناسب ترین شرکا است، زیرا هیچ شرط سیاسی را تحمیل نمی کند. در عین حال، چین در حال ایجاد همکاری اقتصادی هم با پادشاهی های عرب خلیج فارس وهم با ایران و هم با سوریه است که بسیاری از همسایگان در منطقه با آنها گفتگو ندارند. امسال دمشق به پروژه های OBOR متصل شد.

سیاست خارجی چین مانند تمام سیاست پکن عمل گرایانه است، به ویژه در مقایسه با ایالات متحده آمریکا.

«تمورعمروف» کارشناس بنیاد کارنگی برای صلح جهانی، به کامرسانت گفت: چین کسی را مجبور به انتخاب یک طرف و یا طرف دیگر راه سیاسی نمی‌کند. چین روابط اقتصادی را توسعه می‌ بخشد. وی به این روند اشاره نمود که هر چه پکن بیشتر بر اقتصاد یک منطقه خاص تأثیر بگذارد، بیشتر بر سیاست صلح آمیز منطقه تاثیر خواهد گذاشت. "اگر به وضعیت سین کیانگ نگاه کنیم، خواهیم دید که با وجود تبعیض علیه مسلمانان در منطقه ایی از چین " حتی یک کشور عربی در این مورد اعتراض نکرد. دلیل آن این است که چین یک شریک اقتصادی بسیار مهم درمنافع متقابل است نه اینکه باید برای خراب کردن این مناسبات آماده شد. ( قابل توجه اصلاح طلبان - اصول گرایان وچین ستیزان ایرانی. م)

قرنطینه چین، تجارت را دشوار ساخت.

اگر در مورد حجم همکاری پکن و کشورهای عربی نظر دهیم، امارات با عربستان سعودی برای نقش اصلی چین در منطقه می جنگد. به گفته سفارت چین در ابوظبی، امارات متحده عربی 54 % از سرمایه گذاری چین در منطقه را در سال 2019 به خود اختصاص داده است. علاوه بر این، بازرگانان چینی فعالانه در پروژه هایی در عراق سرمایه گذاری می کنند. تصادفی نیست که محمد السودانی، نخست وزیر این کشور، از اولین کسانی بود که در میان همکاران خود به دیدار رئیس جمهوری خلق چین در ریاض آمد.

در جریان مذاکرات شی جین پینگ، توجه ویژه ای به مسائل همکاری در زمینه انرژی شده است. مورد دوم با توجه به آشفتگی بازارپس از آغاز عملیات ویژه نظامی روسیه در اوکراین که به خصومت ها مرتبط است. تنها در پایان هفته گذشته، گروه 7 و اتحادیه اروپا توافق کردند سقف قیمت نفت روسیه را 60 دلار درهربشکه به منظور ضربه زدن به منابع اقتصادی مسکو اعمال کنند.

ریاض به توافقنامه با روسیه پایبند است.

غرب نمی‌تواند تولیدکنندگان نفت در کشورهای عربی (عمدتاً عربستان سعودی) را متقاعد کند که تولید نفت را افزایش دهند تا هزینه آن در بازار جهانی کاهش یابد.

تنها روز یکشنبه، اوپک پلاس، جاییکه مسکو و ریاض نقش اصلی را ایفا می کنند، تصمیم گرفت کاهش تولید 2 میلیون بشکه ای در روز را که در ماه اکتبر تصویب شده بود، حفظ کند.

رسانه‌های عربی به یاد می‌آورند که سفرجو بایدن، رئیس‌جمهورآمریکا به ریاض، که تلاش کرد به پادشاهی عرب فشار بیاورد، چقدر ناموفق بود. واشنگتن اکنون به طور فعال نتیجه سفر رئیس جمهور چین درعربستان سعودی را دنبال می کند. جان کربی، هماهنگ کننده ارتباطات استراتژیک در شورای امنیت ملی کاخ سفید روز چهارشنبه به خبرنگاران گفت: ما تلاشی را که چین برای افزایش نفوذ در جهان انجام می دهد توجه داریم خاورمیانه قطعا یکی از آن مناطق است.

کارشناسان روسی – چینی خاطرنشان می سازند تاکنون هیچ جایگزینی به عنوان ضامن امنیت استراتژیک برای کشورهای عربی، در درجه اول پادشاهی های خاورمیانه پیش بینی نشده بود. پکن به خصوص با توجه به اینکه عملا درگیر مسائل سیاسی - نظامی نیست می تواند جایگزین این رابطه ها در منطقه خاورمیانه باشد.

سفر« شی جین پینگ» به عربستان سعودی،و گفتگو با کشورهای خاورمیانه هرچند، بیش از آن چیزی که ما تصور می‌کنیم به روسیه نزدیک است. وقتی در نظر بگیرید که چین علاقمند است همزمان با شرکای زیادی دررابطه باشد. توجه به بخش انرژی ،استفاده ازسوخت سنتی، تا سال 2030-2035  بهرحال کاهش نخواهد یافت، بلکه افزایش نیزمی یابد. بنا براین چین به شرکای بیشتری نیاز دارد تا بتواند از تولید کنندگان نفت وگازقیمت مناسب تری دریافت کند وعربستان سعودی آماده همکاری است.

م. چابکی: 25آذر1401 برابر با2022.12.16

 منابع و یادشت ها:

(1)روزنامه روسی – فدرال : شماره 280 (8928) تهیه شده توسط الکساندر لنین از متن گفتگوی  پروفسور ماسلوف (مدیر موسسه کشورهای آسیایی و آفریقایی دانشگاه دولتی پاتریس لومومبا  مسکو)

(2) ( هوآوِی (شرکت چینی چندملیتی فناوری است که در زمینه شبکه‌های رایانه‌ای و ارتباطات فعالیت دارد. دفتر اصلی این شرکت در شهر شنژن  چین قرار دارد. هوآوِی بزرگ‌ترین ارائه‌کننده خدمات ارتباطی پس از پیشی گرفتن از اریکسون در سال ۲۰۱۲و یکی از پیشروترین تولیدکنندگان فناوری در جهان است.

(3)چه کسی از درگیری ایران و عربستان سود می برد؟ یوری کوگالوف 2022.12.11

در روزهای اخیر اخباری در رسانه های آمریکایی منتشر شد مبنی بر اینکه ایران در حال آماده شدن برای حمله به برخی واحد ها در عربستان است. وال استریت ژورنال اولین کسی بود که چنین اطلاعاتی را با استناد به اطلاعاتی که ریاض در اختیار واشنگتن قرار داد منتشر کرد. روزنامه‌نگاران بدون استناد به شواهدی مبنی بر جدی بودن تهدید، بدون اشاره به اهداف یا زمان حمله احتمالی، این حمله را "قریب‌الوقوع" و هدف آن منحرف کردن توجه از اعتراضات در ایران عنوان کردند. این روزنامه نوشت، اشتراک اطلاعاتی بین ایالات متحده و عربستان سعودی منجر به افزایش آمادگی رزمی ارتش آمریکا و شرکای آن در خاورمیانه شده است.

(4) روزنامه "کامرسانت" شماره 229 مورخ 1391/09/12، ص 5 نویسندگان: ماریانا بلنکایا